گاه تحولات سیستم زناشویی را چنان بی ثبات می کنند که زن و شوهر از یکدیگر قطع امید کرده، قادر به گذشت و بخشودن اعمال، افکار و احساسات یکدیگر نیستند و در باور خود چاره ای جز وارد شدن به تعارضات زناشویی و گاه طلاق نمی بینند.
بیان مسئله
گاه تحولات سیستم زناشویی را چنان بی ثبات می کنند که زن و شوهر از یکدیگر قطع امید کرده، قادر به گذشت و بخشودن اعمال، افکار و احساسات یکدیگر نیستند و در باور خود چاره ای جز وارد شدن به تعارضات زناشویی و گاه طلاق نمی بینند. طلاق شایع ترین جلوه تعارض شدید است که سرانجام بالغ بر نیمی از زوج هایی که درصدد مشاوره هستند، طلاق می گیرند (ورسینگتون ، 2005). براساس آمار رسمی در ایران از هر 1000 مود ازدواج، حدود 200 مورد به طلاق منجر می شود و ایران، چهارمین کشور جهان از نظر میزان نسبت طلاق به ازدواج است (یوسفی، 1390).
سیر صعوی آمار طلاق و وجود تعارضات و آشفتگی های روابط زوجین، انگیزه ی محققان برای یافتن عوامل موثر و راهکارهای مناسب جهت مقابله با این فروپاشی رابطه افزایش داده است. یکی از این آشفتگی ها و نابهنجاری های روان شناختی که به مرور زمان عشق و علاقه بین زوجین را کم رنگ تر کرده و گاهی به طور کامل محو می کند و موجبات مشکلات روحی و روانی، ادامه ی روابطی سرد و بی تفاوتی (طلاق عاطفی) و طلاق رسمی آنها را فراهم می کند، دلزدگی زناشویی است (پاینز، 1996). تحقیقات کارشناسان خانواده نشان می دهد که امروزه شیوع دلزدگی زناشویی بیشتر شده است. به طوری که 50% از زوجین در ازدواج خود با دلزدگی مواجهه می شوند (پانیز، 1996).
دلزدگی، فرسودگی و از پا افتادگی جسمی، عاطفی و روانی است که ناشی از عدم تناسب بین انتظارات و واقعیت است. این پدیده امری تدریجی است و به ندرت اتفاق می افتد. در حقیقت، عشق و صمیمیت به تدریج تحلیل می رود و همراه با آن فرسودگی کلی به وجود می آید. در بدترین حالت، دلزدگی منجر به قطع شدن و شکستن رابطه زناشویی می شود (پاینز ، 2002).
فرسودگی جسمی ناشی از دلزدگی به صورت خستگی، ملامت، سردرد های مزمن و ناراحتی معده، کمبود میل (شهوت) و پرخوری همراه است و فرسودگی عاطفی شامل دلخوری، بی میلی برای حل مشکلات و احساس غم و دلتنگی، ناامیدی، احساس بی معنایی، افسردگی، تنهایی، کمبود انگیزه و در دام افتادگی و اختلالات هیجانی و گاهی در صورت دلزدگی به وجود آمدن افکار خودکشی در فرد دلزده می باشد و فرسودگی روانی علائمی چون کاهش اعتماد به نفس (خود باوری)، نظر منفی درباره همسر، ناامیدی و نارضایتی از خود و کمبود دوست داشتن خود را به همراه دارد (پاینز، 1996؛ ترجمه گوهری راد و افشار، 1383). انباشته شدن فشارهای روانی تضعیف کننده عشق، افزایش تدریجی خستگی و یکنواختی و جمع شدن رنجش های کوچک به بروز فرسودگی کمک می کند (برک، ویر و دورز، 2007؛ به نقل از یوسفی و باقری، 1390).
اهمیت و ضرورت:
با توجه به این که اساسی ترین نهاد اجتماعی خانواده است و ایجاد و شکل گیری شخصیتی سالم در افراد، تنها درون خانواده ای گرم و صمیمی میسر می شود، خانواده باید فراهم کننده محیطی امن، یکپارچه و به دور از تنش باشد. سازمان بهداشت جهانی خانواده را به عنوان عامل اولیه اجتماعی در افزایش سلامت و بهزیستی اعضا معرفی کرده است (کمپل، 2003؛ به نقل از شادابی، 1390)، لذا وجود افسردگی و پریشانی در هر یک از افراد خانواده باعث ایجاد ناهماهنگی در بین اعضا و سیستم کلی خانواده می شود که خود منجر به بروز مشکلات اجتماعی خواهد شد. لذا وجود سلامت روان هر یک از اعضای خانواده بسیار با اهمیت می نماید، به خصوص بهداشت روانی زن و شوهر که بر سایر اعضای خانواده بسیار تاثیر گذار است، باید مورد توجه متخصصان قرار گیرد. زیرا وجود هر گونه ناراحتی در زوجین مانع از صمیمیت بین آنها می شود و زوج ها مشکلات شدید و فراگیری را در هنگام برقراری و حفظ روابط صمیمانه و ارضای نیازهای عاطفی و روانی یکدیگر تجربه می کنند. در نهایت وجود این گونه مشکلات منجر به طلاق خواهد شد که مشکلات فراوانی را برای فرزندان خانواده نیز ایجاد می کند.
جدیدترین آمارها نشان می دهد که میزان طلاق در غرب به ویژه آمریکا رو به افزایش است. به گونه ای که در این کشورها 40 تا 50% ازدواج ها به طلاق ختم می شود (انجمن روان شناسی آمریکا، 2013؛ ترجمه سید محمدی، 1393). بعد از طلاق نیز حدود 5/65% از زنان و 70% مردان مجدد ازدواج کرده و حدود 50% از افرادی که برای بار دوم ازدواج کرده اند، دوباره طلاق می گیرند (گاتمن ، 1994). در ایران نیز آمارها سیر صعودی طلاق را نشان می دهد. چرا که نرخ طلاق در 4 ماه نخست 1391 نسبت به مدت مشابه سال 1390 رشد 10درصدی داشته است. در حالی که نرخ رشد ازدواج 3% افزایش یافته و نرخ رشد طلاق 3 برابر نرخ رشد ازدواج بوده است (مرکز آمار ثبت احوال، 1391؛ به نقل از عبادت پور و همکاران، 1392). سیر صعوی آمار طلاق و وجود تعارضات و آشفتگی های روابط زوجین، انگیزه ی محققان برای یافتن عوامل کوثر و راهکارهای مناسب جهت مقابله با این فروپاشی رابطه افزایش داده است.
در زمینه ضرورت پژوهش حاضر باید به تاثیرات مخرب تعارضات زناشویی اشاره کرد به طوری که تحقیقات نشان داده است تعارضات زناشویی تاثیرات زیان باری بر سلامت جسم، روان و خانواده دارد (فینچام و بیچ ، 1999، فینچام، 2003). همچنین تعارضات زناشویی با پیامدهای مهم در خانواده همانند فرزندپروری ناکارآمد، سازگاری ضعیف فرزندان، افزایش احتمال تعارضات والد-فرزندی مرتبط است (گریش و فینچام، 2001). طلاق، شایع ترین تاثیر مخرب تعارض است و آمار بالای طلاق در کشورهای غربی گواه آن است. به طوری که شیوع آن به بیش از 50 درصد می رسد (ویکس و تریت ، 2001)؛ یعنی از هر دو زوج که برای اولین بار ازدواج می کنند، یک زوج طلاق می گیرد که از مهم ترین عوامل آن ناتوانی در حل تعارض های زناشویی است. میزان طلاق در کشور ایران براساس آمارهای موجود در سالهای مختلف بین 11 تا 16 درصد در حال نوسان است و در کل حاکی از افزایش آن است (فرحبخش و همکاران، 1383).
پژوهش های داخلی
ساداتی، مهرابی زاده هنرمند، سودانی، (1393) پژوهشی با هدف رابطه علی تمایزیافتگی، نورزگرایی و بخشندگی با دلزدگی زناشویی با واسطه تعارض زناشویی انجام دادند. برای این منور نمونه ای 300 نفری از معلمان مرد متاهل مقاطع ابتدایی، راهنمایی و متوسطه مدارس شهر استهبان در این پژوهش شرکت کردند. از شرکت کنندگان خواسته شد به مقیاس دلزدگی زناشویی، پرسشنامه تجدیدنظر شده تمایزیافتگی خود پرسشنامه پنج عاملی نئو، مقیاس بخشش و پرسشنامه تعارضات زناشویی پاسخ دهند. نتایج نشان داد که در کل نمونه، تمامی ضرایب مسیر بین متغیرها از لحاظ آماری معنادار ودند. مسیر مستقیم تعارض زناشویی به دلزدگی زناشویی معنادار بودند. از سوی دیگر، رابطه غیر مستقیم تمایزیافتگی، نورزگرایی بخشندگی به تعارض زناشویی نیز معنادار به دست آمدند.
پژوهش های خارجی
هی جونگ و نادین (2008) در مطالعه ای تحت عنوان تعارضات زناشویی، نشانه های افسردگی و ناکارآمدی زناشویی، به این نتیجه رسیدند که اختلالات زناشویی و ناکارآمدی زوجین به طور مستقیم موجب افزایش افسردگی و اختلالات کارکردی می شود و بر سلامت جسمانی و روانی زوجین تاثیر می گذارد که این عامل نیز بر ناکارآمدی خانواده می افزاید.
اهداف: هدف کلی
- پیش بینی دلزدگی زناشویی براساس تاکتیک های حل تعارض و عملکرد خانواده در زوج های متقاضی طلاق؛
تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیرها
دلزدگی زناشویی تعریف مفهومی: دلزدگی زناشویی وضعیت دردناک فرسودگی جسمی، عاطفی و روانی است که کسانی را که توقع دارند عشق رویایی و ازدواج به زندگی شان معنا ببخشد را متاثر می سازد. دلزدگی هنگامی بروز می کند که زوجین متوجه می شوند علیرغم تمام تلاش هایشان، رابطه شان به زندگی معنا نداده و نخواهد داد (ون پلت ، 2004). تعریف عملیاتی: دلزدگی زناشویی در پژوهش حاضر نمره ای است که فرد از مقیاس دلزدگی زناشویی(CMB)کسب می کند.
روش:
پژوهش حاضر به لحاظ نحوه جمع آوری داده ها از نوع توصیفی می باشد که در چهارچوب یک طرح همبستگی پیش بین انجام می شود. جامعه، نمونه و روش نمونه گیری: جامعه آماری پژوهش حاضر را کلیه زوجین متقاضی طلاق در دادگاه .... در سال 1395 تشکیل می دهند. روش نمونه گیری به شیوه در دسترس می باشد. به این صورت از بین زوجین متقاضی طلاق که به دادگاه .... مراجعه می کنند تعداد 100 زوج براساس ملاک های ورود به پژوهش انتخاب (1- مدت ازدواج 3-7 سال. 2- تحصیلات حداقل دیپلم، 3- داوطلب بودن برای شرکت در پژوهش) انتخاب و پرسشنامه را تکمیل می کنند.
ابزار:
مقیاس دلزدگی زناشویی (CMB): مقیاس دلزدگی زناشویی یک ابزار خودسنجی است که برای اندازه گیری درجه دلزدگی زناشویی در بین زوجین طراحی گردیده است. این ابزار توسط پاینز در سال 1996 ابداع گردید و 21 آیتم مشتمل بر سه جز اصلی از پا افتادن جسمی (مثل:احساس خستگی، سستی و داشتن اختلال خواب)، از پا افتادن عاطفی (احساس افسردگی، ناامیدی، احساس در دام افتادن) و از پا افتادن روانی (مثل: احساس بی ارزشی، سرخوردگی و خشم به همسر) می شود. تمام این گویه روی یک مقیاس هفت امتیازی پاسخ داده می شوند. سطح 1 معرف عدم تجربه عبارت مورد نظر و سطح 7 معرف تجربه زیاد عبارت مورد نظر است.
ارزیابی اعتبار GBM به وسیله ی همبستگی های منفی با ویژگی های ارتباطی مثبت به تایید رسیده است؛ مانند: نظر مثبت در مورد ارتباط، کیفیت مکالمه، احساس امنیت، خود شکوفایی، احساس هدفمندی، کشش و جاذبه ی عاطفی نسبت به همسر و کیفیت روابط جنسی آنها. نسخه ی ترجمه شده CBM به طور موفقیت آمیزی در مطالعات بین فرهنگی در نروژ، مجارستان، مکزیک، اسپانیا، پرتغال، فنلاند و اسرائیل استفاده شده است (پاینز، 1996؛ ترجمه شاداب، 1381).
روش تجزیه و تحلیل اطلاعات:
جهت تجزیه و تحلیل داده های بدست آمده توسط ابزار های فوق، از شاخص های و روش های آمارتوصیفی برای بدست آوردن فراوانی، درصد، میانگین، انحراف استاندارد، و خطای استاندارد داده ها استفاده شده است؛ و سپس از آمار استنباطی برای بدست آوردن ضریب همبستگی و رگرسیون چندمتغیری به کمک نرم افزار spssبه کار گرفته شد.
منابع فارسی
ادیب راد، نسترن و ادیب راد، مجتبی. (1384). بررسی باورهای ارتباطی با دلزدگی زناشویی و مقایسه ی آن در زنان متقاضی طلاق و زنان خواهان ادامه ی زندگی مشترک. تازه ها و پژوهش های مشاوره، 4 (13): 110-99.
انجمن روانپزشکی آمریکا. (2013). راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی(DSM-5). ترجمه یحیی سید محمدی (1393). تهران: نشر روان.
منابع لاتین
Abraham GP, de Bruyne T. (2000). Conflict management style and marital satisfaction. Journal of sex and marital therapy, 26(4): 321-334
Amato, P.R. & Hohmann-Marriott, B. ) 2007 ( . A comparison of high- and low- distress marriages that end in divorce. Journal of Marriage and Family, 638 621 , 62 − .
