شیوع اختلال روان پزشکی دیگر بین افرادی که در پی درمان وابستگی به الکل، کوکائین، یا مواد افیونی هستند مشاهده می شود، برخی از مطالعات نشان داده اند که تا 50 درصد معتادین یک اختلال روانپزشکی توام دارند

شیوع اختلال روان پزشکی دیگر بین افرادی که در پی درمان وابستگی به الکل، کوکائین، یا مواد افیونی هستند مشاهده می شود، برخی از مطالعات نشان داده اند که تا 50 درصد معتادین یک اختلال روانپزشکی توام دارند هرچند سوئ مصرف کنندگان مواد افیونی، کوکائین، و الکل مبتلا به مسائل روانپزشکی همزمان احتمال دارد که در پی درمان برآیند، آنهایی که به دنبال درمان نیستند لزوما رهایی از اختلال روانپشکی توام نمی باشند، چنین افرادی ممکن است دارای حمایت های اجتماعی باشند که به آنان کمک می کند تاثیر دارو را بر زندگی خود انکار نمایند، در مطالعه همه گیر شناختی وسیع نشان داده اند که حتی بین نمونه های مصرف جمعیت ها، که واجد ملاک های سوئ مصرف الکل-دارو یا وابستگی به انها هستند احتمال زیادی هست که واجد ملاک های سایر اختلالات روانپزشکی نیز هستند (سادوک و سادوک، 1938، ترجمه پور افکاری، 1390).

شایع ترین تشخیص هایی که همراه با اعتیاد عبارتند از: افسردگی اساسی، اختلال شخصیت ضد اجتماعی، فوبی، اختلال وسواس جبری، اختلال پانیک، مانیا، و اسکیزوفرنی، در ضمن گاهی وجود این چنین اختلالاتی، باعث گرایش به مصرف مواد می شود(باوی، 1388).

در زیر برخی از این حالات روانی توضیح داده می شود. الف) اختلال افسردگی اختلالات افسردگی و اختلالات دوقطبی عبارتند از ناراحتی ها و نابسامانیهای هیجانی و عاطفی که باعث می شوند فرد از درون ناراحت باشد و یا نتواند کارها و وظایف خود را خوب انجام دهد. ویژگی اصلی اختلال افسردگی عمده، که گاهی آن را افسردگی یک قطبی نیز می نامند، غم شدید، دوری جویی از دیگران، و احساس بی فایدگی و بی ارزشی است. علت یک قطبی نامیده شدنش این است که در آن اپیزود مانیک وجود ندارد. ویژگی اصلی اختلال دو قطبی، حضور اپیزود مانیک است. مانی (مانیا) نوعی هیجان است که ویژگی های اصلی آن عبارتند از فعالیت فیزیکی بیش از حد، تغییر عقیده سریع و پی در پی، رفتار بدون فکر، و احساس سرزندگی و شادی زیاده از حد. مانی معمولاً با افسردگی همراه است و به همین علت، این گروه از اختلالات، اختلالات دوقطبی نامیده می شود. افسردگی و مانی، دو سوی انتهایی خلق یا عاطفه را تشکیل می دهند که می توان آنها را دو قطب متضاد یک پیوستار دانست: غم عمیق در یک سو و شادی بی حد و حصر در سوی دیگر(گنجی، 1392).

جدول2-4. ویژگی های تشخیصی اختلال افسردگی ناشی از مواد/ دارو بر طبق DSM-5 ملاک های تشخیصی A.

اختلال برجسته و مداوم در خلق که در تصویر بالینی غالب است و با خلق افسرده یا کاهش محسوس علاقه یا لذت در تمام، یا تقریبا تمام فعالیت ها مشخص می شود. B.

شواهدی از سابقه، معاینه بدنی، یا نتایج آزمایشگاه برای هر دو (1) و (2) وجود دارد:

1. نشانه ها در ملاک A در طول مدت کوتاهی بعد از مسمومیت با مواد یا ترک آن یا بعد از قرار گرفتن در معرض دارو ایجاد شده اند.

2. مواد/دارو درگیر توانایی ایجاد کردن نشانه های ملاکA را دارد. C.

این اختلال با افسردگی که ناشی از مواد/دارو نیست بهتر توجیه نمی شود. چنین شواهدی از اختلال افسردگی مستقل می تواند شامل موارد زیر باشد: نشانه ها قبل از شروع مصرف مواد/دارو واقع شده اند: نشانه ها برای مدت زمان قابل ملاحظه ای (مثلا در حدود 1 ماه) بعد از توقف ترک مواد یا مسمومیت شدید، ادامه داشته اند؛ یا شواهد دیگر وجود دارد که از وجود اختلال افسردگی مستقل که ناشی از مواد/دارو نیست، خبر می دهند. D.

این اختلال منحصرا در دوره دلیریوم روی نمی دهد. E. این اختلال ناراحتی یا اختلال قابل ملاحظه بالینی در عملکرد اجتماعی، شغلی یا زمینه های مهم دیگر عملکرد ایجاد می کند. ب) اختلالات اضطرابی اختلال اضطرابی عبارت است از یک حالت روانی یا برانگیختگی شدید که ویژگی های اصلی آن عبارتند از ترس، تردید، و نگرانی مفرط. در افرادی که به اختلال اضطرابی مبتلا هستند، (1) میزان ترس بسیار بیشتر از میزان تهدید یا خطر است. یعنی شدت ترس با شدت تهدید تناسب منطقی ندارد (مثلاً، در فوبیای خاص)؛ (2) افراد دایماً خود را در حالت ترس و نگرانی می بینند بدون آنکه علت آن مشخص باشد (مثلاً، در اختلال اضطراب تعمیم یافته یا بعضی اختلالات وحشت زدگی)؛ (3) ترس و نگراین به طور مزمن وجود دارند و دایماً فرد را رنج می دهند، تا جایی که نمی تواند زندگی روزمره خود را با حالت عادی پیش ببرد. این حالت ممکن است باعث شود که فرد نتواند شغل خود را حفظ کند، یا با دوستان، همسر، یا اعضای خانواده روابط طولانی مدت داشته باشد(گنجی، 1392؛ انجمن روانپزشکی آمریکا، 2013؛ ترجمه سید محمدی، 1393).

ت) ترس مرضی فوبیاهای خاص عبارتند از ترس های افراطی، غیرمنطقی، و مداوم نسبت به یک شیء یا یک وضعیت خاص. محرک های فوبیازا معمولاً ترس بسیار شدیدی ایجاد می کنند و به همین دلیل، افراد فوبیک، برای اجتناب از آنها، استراتژی هایی به کار می برند تا احتمال مواجه شدن با محرک های فوبیازا به حداقل برسد (رفتارهای ایمنی). افراد فوبیک معمولاً می دانند که ترس آنها از یک موقعیت یا رویداد فوبیازا بیش از حد زیاد یا غیرمنطقی است، اما مجموعه ای از باورهای فوبیک ایجاد کرده اند که ظاهراً ترس آنها را در کنترل دارد.

این باورها در درون خود اطلاعاتی به همراه دارند، اطلاعات درباره این که چرا فکرِ این یا آن محرک تهدید آمیز است و وقتی در وضعیت فوبیک قرار دارند چه واکنشی نشان دهند (مثل اجتناب از مواجهه با آن محرک). امروزه بسیاری از روش های درمان فوبیاهای خاص برای این طراحی شده اند که باورهای غلط را به چالش بکشند و آنها را با افکار بهتری جایگزین کنند که نزدیک شدن به محرک های فوبیازا و مواجهه با آنها را تشویق و تقویت می کنند(گنجی، 1392).

جدول2-5. ویژگی های تشخیصی اختلال اضطرابی ناشی از مواد/ دارو بر طبق DSM-5

ملاک های تشخیصی A.

حملات وحشتزدگی یا اضطراب در تصویر بالینی غالب است. B.

شواهدی از سابقه معاینه بدنی، یا نتایج آزمایشگاه برای هر دو مورد (1) و (2) وجود دارد:

1. نشانه های ملاک A در طول مسمومیت یا ترک مواد یا به سرعت پس از قرار گرفتن در معرض دارو ایجاد می شوند.

2. مواد / داروی دیگر می تواند نشانه های ملاک A را ایجاد کند.

C. این اختلال با اختلال اضطرابی که ناشی از مواد/دارو نیست، بهتر توجیه نمی شود.

چنین شواهدی از اختلال اضطرابی مستقل می تواند شامل موارد زیر باشد: نشانه ها قبل از شروع مصرف مواد/دارو واقع می شوند؛ نشانه ها برای مدت زمان قابل ملاحظه ای (مثلا در حدود 1 ماه) بعد از توقف ترک حاد یا مسمومیت شدید ادامه می یابند؛ یا دلیل دیگری وجود دارد که از وجود اختلال اضطرابی مستقل که ناشی از مواد/دار نیست خبر می دهد.

D. این اختلال منحصرا در طول دوره دلیریوم رخ نمی دهد.

E. این اختلال ناراحتی قابل ملاحظه بالینی در عملکرد اجتماعی، شغلی، یا زمینه های مهم دیگر عملکرد ایجاد می کند.

ث) وسواس فکری – عملی وسواس عبارت است از یک فکر، تصویر ذهنی، یا میل ناخواسته و مکرر که فرد آن را ناراحت کننده و غیرقابل کنترل می یابد (یعنی، نمی تواند این افکار را متوقف کند). افکار وسواسی اغلب شکل آسیب رساندن یا رنج دادن به خود یا فردی مهم در زندگی را به خود می گیرند (مثل همسر یا فرزند).

وسواس های رایج، شکل ترس از آلودگی (آلوده یا کثیف کردن خود یا عزیزان)، ترس از آسیب رسانی مستقیم یا غیر مستقیم به خود یا دیگران، و ترس از نشان دادن تمایل غریزی غیر اخلاقی، جنسی، یا پرخاشگرانه را به خود می گیرند. همچنین افکار وسواسی ممکن است شکل تردید شدید و مرضی به خود بگیرند و در نتیجه، افراد مبتلا به آن رفتارهای تکراری نشان دهند، مثل چک کردن ها یا شستن های پی در پی و بی دلیل(گنجی، 1392).

اجبار عبارت است از یک رفتار فیزیکی یا عمل ذهنی تکراری و مداوم که فرد احساس می کند که مجبور است آن را انجام دهد تا اضطراب ناشی از افکار وسواسی را از بین ببرد یا از وقوع پیامدهای منفی پیشگیری کند. این کار ممکن است شکل اَعمال تکراری و مداوم را به خود بگیرد، مثل چک کردن درها و پنجره ها (برای مطمئن شدن از امنیت خانه)، یا شستن تکراری و دایمی برای جلوگیری از عفونت و آلودگی. کامپلژن های دایمی، مثل موارد بالا، از استرس و اضطراب حاصل از ترس های وسواسی کم می کنند. مهمترین موارد کامپلژن ها، به چک کردن و شستن افراطی ربط داده شده است، اما ممکن است OCD به صورت جمع آوری و احتکار اشیاء (برای روز مبادا)، حرکات تکراری و سیستماتیک خرافی، یا چیدن سیستماتیک اشیاء، نیز نشان داده شود. در اکثر موارد، کامپلژن ها آشکارا افراطی هستند و فرد از این موضوع خبر دارد(گنجی، 1392).

جدول 2-6. ویژگی های تشخیصی اختلال وسواس فکری -عملی ناشی از مواد/ دارو بر طبق DSM-5 ملاک های تشخیصی A.

وسواس های فکری، وسواس های عملی، پوست کنی، مو کنی، رفتار های تکراری متمرکز بر بدن دیگر، با نشانه های دیگر مخصوص وسواس فکری-عملی و اختلالات مربوط در تصویر بالینی غالب هستند.

B. براساس سابقه، معاینه بدنی، یا نتایج آزمایشگاه شواهدی از هر دو (1) و (2) وجود دارد: 3.

نشانه های ملاک A در طول مسمومیت یا ترک مواد یا به سرعت پس از قرار گرفتن در معرض دارو ایجاد می شوند.

4. مواد / داروی دیگر می تواند نشانه های ملاک A را ایجاد کند. C.

این اختلال با وسواس فکری-عملی و اختلال مربوط که ناشی از مواد/دارو نیست بهتر توجیه نمی شود. چنین شواهدی از وسواس فکری-عملی مستقل و اختلال مربوط می تواند شامل موارد زیر باشد: نشانه ها قبل از شروع مصرف مواد/دارو واقع می شوند؛ نشانه ها برای مدت زمان قابل ملاحظه ای (مثلا در حدود 1 ماه) بعد از توقف ترک حاد یا مسمومیت شدید ادامه می یابند؛ یا دلیل دیگری وجود دارد که از وجود اختلال وسواس فکری - عملی مستقل که ناشی از مواد/دار نیست خبر می دهد. D.

این اختلال منحصرا در طول دوره دلیریوم رخ نمی دهد. E. این اختلال ناراحتی قابل ملاحظه بالینی در عملکرد اجتماعی، شغلی، یا زمینه های مهم دیگر عملکرد ایجاد می کند.

ج) اختلال روانپریشی این اختلالات با نابهنجاریهایی در یک یا چند مورد از پنج زمینه زیر مشخص شده اند: هذیان ، توهم ، تفکر آشفته، رفتار حرکتی بسیار آشفته یا نا بهنجار (ازجمله کاتاتونی) و نشانه های منفی(گنجی، 1392؛ انجمن روانپزشکی آمریکا، 2013؛ ترجمه سید محمدی، 1393).

هذیان های عقاید ثابتی هستند که با وجود شواهد مغایر، پذیرای تغییر نیستند. محتوای انها می تواند انواع موضوعات را در بر داشته باشد (مثل گزند و آسیب، ارجاعی، جسمانی، مذهبی، بزرگ منشی). توهمات تجربیات شبه ادراک هستند که بدون محرک بیرونی روی می دهند. آنها واضح روشن هستند، از نیرو و تاثیر ادراک های بهنجار برخوردارند، و تحت کنترل ارادی نیستند. تفکر آشفته معمولا از گفتار استنباط می شود. امکان دارد فرد از یک موضوع به موضوع دیگر جابجا شود. جواب ها به سوالات ممکن است به طور غیر مستقیم ربط داشته یا کاملا بی ربط باشد(گنجی، 1392؛ انجمن روانپزشکی آمریکا، 2013؛ ترجمه سید محمدی، 1393).

رفتار حرکتی بسیار آشفته یا نا بهنجار می تواند خود را به شیوه های مختلف آشکار سازد که از حماقت بچگانه تا سراسیمگی غیر قابل پیش بینی گسترش دارد. مشکلات می توانند هر نوع رفتار هدفمند مورد توجه قرار گیرند که به مشکلاتی در انجام دادن فعالیت های روزمره منجر می شوند (انجمن روانپزشکی آمریکا، 2013؛ ترجمه سید محمدی، 1393).

نشانه های منفی بخش قابل ملاحظه ای از بیماری مرتبط با اسکیزوفرنی را توجیه می کنند، ولی در اختلالات روان پریشی دیگر کمتر برجسته هستند. دو نشانه منفی در اسکیزوفرنی برجسته اند: کاهش ابراز هیجانی و بی ارادگی . کاهش ابراز هیجانی، کاهش هایی را در ابراز هیجانات در چهره، تماس چشمی، آهنگ صدا، و حرکات دست، سر، و صورت که معمولا تاکید هیجانی به گفتار می دهند، شامل می شود. بی ارادگی کاهش انگیزش در فعالیت های هدفمندی است که خود فرد آنها را آغاز می کند (انجمن روانپزشکی آمریکا، 2013؛ ترجمه سید محمدی، 1393).

جدول 2-7. ویژگی های تشخیصی اختلال روانپریشی ناشی از مواد/ دارو بر طبق DSM-5

ملاک های تشخیصی F. وجود یک یا هر دو نشانه زیر:

1. هذیان ها. 2. توهمات. G. براساس سابقه، معاینه بدنی، یا نتایج آزمایشگاه شواهدی از هر دو (1) و (2) وجود دارد: 1. نشانه های ملاک A در طول مسمومیت یا ترک مواد یا به سرعت پس از قرار گرفتن در معرض دارو ایجاد می شوند. 2. مواد / داروی درگیر توانایی ایجاد کردن نشانه های ملاک A را ایجاد کند. 3. این اختلال با روان پریشی و اختلال مربوط که ناشی از مواد/دارو نیست بهتر توجیه نمی شود. چنین شواهدی از اختلال روانپریشی مستقل و اختلال مربوط می تواند شامل موارد زیر باشد: نشانه ها قبل از شروع مصرف مواد/دارو واقع می شوند؛ نشانه ها برای مدت زمان قابل ملاحظه ای (مثلا در حدود 1 ماه) بعد از توقف ترک حاد یا مسمومیت شدید ادامه می یابند؛ یا دلیل دیگری وجود دارد که از وجود اختلال اروان پریشی مستقل که ناشی از مواد/دار نیست خبر می دهد. 4. این اختلال منحصرا در طول دوره دلیریوم رخ نمی دهد. 5. این اختلال ناراحتی قابل ملاحظه بالینی در عملکرد اجتماعی، شغلی، یا زمینه های مهم دیگر عملکرد ایجاد می کند.

ح) شکایت جسمانی افراد مبتلا به اختلال نشانه های جسمانی معمولا نشانه های جسمانی متعدد، جاری دارند که ناراحت کننده هستند یا به ناراحتی قابل ملاحظه ای در زندگی روزانه منجر می شوند. هرچند گاهی فقط یک نشانه شدید، عمدتا درد، وجود دارد. نشانه ها ممکن است مشخص (مثل درد موضعی) یا نسبتا نا مشخص باشند (مثل خستگی). نشانه ها گاهی بیانگر احساسات یا ناراحتی جسمانی عادی هستند که عموما بر بیماری جدی دلالت ندارند. نشانه های جسمانی بدون توجیه پزشکی آشکار برای دادن این تشخیص کافی نیستند. رنج کشیدن فرد واقعی است، خواه از لحاظ پزشکی توجیه شده یا نشده باشد. نشانه ها ممکن است با بیماری جسمانی دیگر ارتباط داشته یا نداشته باشند. تشخیص های اختلال نشانه جسمانی و بیماری جسمانی همزمان با هم تناقض ندارند و اینها اغلب با هم روی می دهند.

افراد مبتلا به به اختلال نشانه های جسمانی گرایش دارند نگرانی خیلی زیادی در مورد بیماری داشته باشند. آنها نشانه های جسمانی خود را زیاد از حد تهدید کننده، زیان آور، یا مشکل ساز ارزیابی می کنند و اغلب درباره سلامتی خود بدترین فکرها را می کنند. حتی زمانی که شواهد مغایر وجود دارد، برخی از بیماران باز هم از جدی بودن پزشکی نشانه های خود می ترسند. در اختلال نشانه جسمانی شدید، نگرانی ها در مورد سلامتی ممکن است نقش اصلی را در زندگی فرد داشته باشدف ویژگی هویت فرد شده و بر روابط میان فردی حاکم شوند(انجمن روانپزشکی آمریکا، 2013؛ سید محمدی، 1393).

خ) احساس شرم و گناه از بین تمام هیجان ها، دو هیجان منفی که رابطه تنگاتنگی با هم دارند، هیجان های شرم و گناه می باشند ک به رغم ارتباط تنگاتنگشان، تفاوت زیادی در ارتباط با سازه های مختلف با هم دارند. احساس های شرم و گناه، هیجان های نیرومند انسانی هستند که دارای کارکردهای مهمی در سطوح فردی و هم در سطوح ارتباطی هستند. این دو احساس، هم هیجان های اخلاقی هستند. از این رو هیجان های خود آگاهی هستند که طی آنها «خود»، درگیر ارزیابی «خود» است و بدین سبب در زمره هیجان های اخلاقی محسوب می شوند که احتمالا نقش کلیدی را در پرورش رفتار اخلاقی ایفا می کنند(تان جنسی و دیرینگ ، 2002).

در کنار تعاریف و پایه های نظری که از دیدگاه های روان تحلیل گری، انسان شناسی و پدیدار شناسی از احساسات شرم و گناه صورت گرفته است، جدید ترین تبیین از این دو هیجان که بیش از همه مورد پذیرش قرار گرفته است، مفهوم سازی لویز (1971) است.

وی در مفهوم سازی مجدد از این دو احساس اعلام اعلام می دارد که در مقابل تخطی یا خطا، احساس شرم، هیجان عمیقا دردناکی است که با احساس کهتری و عدم پاداش و ناتوانی همراه است و فرد را به سمت پنهان شدن و گریز سوق می دهد. در این تجربه هیجانی، «خود» فرد، کانون ارزیابی است. افراد مستعد به صفت شرم نیز هنگام رویارویی با تعارض های بین فردی، یکی از دو راهبرد پرخاشگری فعال یا اجتناب فعل پذیر را انتخاب می کنند و یا از نظر رفتاری به گونه ای احساس بازداری می کنند و این در حالی است که احساس گناه، هیجانی کم تر تکان دهنده و دردناک است، فرد را به سمت اعتراف، جبران و عذرخواهی هدایت می کند و مستعد بودن به صفت گناه نیز با شیوه های سازنده مهار پذیر خشم ارتباط دارد. ضمنا در تجربه این هیجان، رفتار فرد، مرکز توجه است.