وىژگى هاى هوش هىجانى وقاىع زندگى را مى توان به دو دسته وقاىع مهم (مانند ازدواج و مرگ افراد خانواده) و وقاىع روزمره (همچون ملاقات ىک دوست) تقسىم نموده هوش هىجانى از عامل هاى مهم در زندگى افراد بوده که بر روى هر دسته از وقاىع زندگى تأثىر بسىار دارد. وىژگىهاى هوش هىجانى همچون درک، توصىف، فهم و مدىرىت احساس باعث مقابله‌ى کارآمد افراد با استرس هاى روزانه و وقاىع مربوط و نىز اتفاقات مهم زندگى بوده و نتاىجى همچون سلامت روانى، کىفىت مطلوب روابط، رضاىت شغلى، رضاىت تحصىلى و سلامت بدنى را در پى خواهد داشت. بر اساس مطالب موجود در زمىنه‌ى هوش هىجانى مى توان به دو روىکرد اشاره کرد: روىکرد نخست، تحت عنوان روىکرد تواناىى است که توسط ماىر (1999) مطرح گردىد.
بر اساس اىن دىدگاه هوش هىجانى شامل مجموعه‌اى از تواناىىها مى باشد و بر اهمىت اطلاعات عاطفى تأکىد دارد. منطق زىر بناىى روىکرد تواناىى اىن است که هىجان‌ها ىا عواطف علامت هاى روابط هستند. اىن روىکرد هوش هىجانى را شامل چهار تواناىى مى داند:
1- تواناىى هشىارى عاطفى و هىجانى براى درک صحىح هىجانات: اىن توانمندى، شناخت هىجانات در چهره ها، موسىقى و طرح ها را در بر مى گىرد.
2- تواناىى کاربرد هىجانات، جهت بهبود تفکر شامل:
* ارتباط دادن دقىق هىجانات با احساسات دىگر
* کاربرد هىجانات در جهت تغىىر دىدگاه ها
3- تواناىى فهم هىجانات و معناى آنها شامل:
* تواناىى تجزىه و تحلىل و طبقه بندى احساسات و تشخىص ارتباط بىن واژه‌ها (براى مثال احساساتى چون دوست داشتن و عشق هر ىک در طبقه‌اى مجزا جا مى گىرند).
* قابلىت درک تغىىرات احتمالى از ىک احساس به احساس دىگر.
* تواناىى فهم احساسات مرکب مانند احساس همزمان عشق و تنفر ىا ترکىبى از آنها همچون احترام به عنوان ترکىبى از ترس و تعجب.
4- تواناىى مدىرىت احساسات: که در بردارنده تواناىى شخص در مدىرىت احساسات خود و دىگران مى باشد (مایر، 1999).
دومىن روىکرد، اصطلاحاً روىکرد ترکىبى نامىده شده است (براى مثال بار– ان، 2001 : گلمن، 1998).
اىن روىکرد هوش هىجانى را به عنوان ىک تواناىى با صلاحىت هاى اجتماعى، صفات و رفتارها توصىف مى کند. روىکرد ترکىبى مهارتهاى عاطفى، ارزشهاى اجتماعى و رفتارها را با هم ترکىب مى کند (کوب و ماىر ، 2000، به نقل از جوانشىر، 1383).
طبقه بندى بار - اُن طبق نظر بار – اُن (1997) هوش هىجانى داراى پنج زىر مجموعه بوده که عبارت اند از:
- هوش هىجانى درون فردى که خودآگاهى – خود کنترلى، خودشکوفاىى و نىز عدم وابستگى را در بر مى گىرد.
- هوش هىجانى بىن فردى که شامل همدلى، روابط بىن فردى و مسئولىت اجتماعى مى باشد.
- هوش هىجانى سازگارانه که فراىند حل مسأله و روىاروىى با موقعىت هاى واقعى را در بردارد.
- هوش هىجانى مدىرىت استرس که شامل تحمل استرس و آسىب‌هاى زندگى مى باشد.
- هوش هىجانى خلق عمومى که خوش بىنى و شاد بودن را لحاظ مى‌نماىد (سپهریان آذر، 1385).
طبقه بندى گلمن بر اساس پىشنهاد گلمن (پارسا، 1380) زىر مجموعه هاى هوش هىجانى عبارتند از:
- خودآگاهى: به معناى شناخت احساسات و عواطف خود، تشکىل ىک مجموعه واژگان براى بىان آنها و مشاهده‌ى حلقه هاى ارتباط مىان اندىشه ها، احساسات واکنش هاى افراد مى باشد.
- خودتنظىمى: که شامل خودکنترلى، صداقت و ابتکار مى باشد، به بىانى دىگر خود تنظىمى عبارت است از اىن مطلب که در وراى هر احساس چه چىزى نهفته است (براى مثال حسادت است که موجب خشم مى شود ىا عاملى دىگر)
- انگىزش: اىن بخش زىر مجموعه هاى همچون مىل به پىشرفت و خوش بىنى را در بر مى گىرد.
- همدلى: که از فاکتورهاى مهم آن، درک احساسات، دىگران و محترم شمردن تفاوت احساسات افراد در مورد موضوعات ىکسان است.
- مهارتهاى اجتماعى: که از اساسى ترىن آنها، نحوه‌ى ابزار احساسات درونى خوىش مى باشد.
وىژگىهاى شخصىتى افراد داراى هوش هىجانى بالا. به زعم گلمن (پارسا،1380) نىمرخهاى آمارى مردان و زنان در اىن خصوص تا حدودى متفاوت است به اىن صورت که: مردانى که از نظر هوش هىجانى بالا هستند، از نظر اجتماعى متوازن، خوش برخورد و بشاش و در مقابل انکار نگران کننده ىا ترس آور مقاومند آنان در زمىنه‌ى خدمت به مردم ىا حل مشکلات، قبول مسئولىت، برخوردارى از دىدگاه‌هاى اخلاقى ظرفىتى قابل توجه دارند.
در ارتباط خود با دىگران هم حسى و توجه نشان مى دهند. زنان داراى هوش هىجانى سرشار، با جرأت هستند و احساسات خود را به طور مستقىم ابراز مى دارند و دربارة خودشان احساس خوبی دارند، زندگى براى آنان سرشار از معناست، آنان هم مانند مردان، خوش برخورد و اجتماعى هستند و احساسات خود را به صورت مقتضى ابراز مى‌دارند. خود را به خوبى با فشارهاى عصبى منطبق مى سازند، جاىگاه اجتماعى آنان به آنها امکان مى دهد تا به آسانى با افراد جدىد روبرو شوند، با خودشان به قدر کافى راحت هستند تا آنکه بتوانند شوخ طبع، خود انگىخته و در مقابل تجارب عاطفى پذىرا باشند (پارسا، 1380).
سىر مطالعه‌ى هوش هىجانى از لحاظ تارىخى پىداىش هوش هىجانى را مى توان در چند دوره مورد بررسى قرار داد:
1- سالهاى 1969-1900 : در اىن دوره قلمرو آزمونهاى هوش گسترش ىافته و موضوعات هوش و هىجان به طور مجزا و تفکىک شده مورد توجه قرار گرفته بودند در اىن مقطع داروىن درباره‌ى توارث و تکامل به بحث پرداخت. همزمان با گستردىگ آزمونهاى هوش، روان‌شناسان به تحقىق در زمىنه‌ى هوش کلامى اقدام نمودند (سىاروچى و همکاران، 2001).
2- سالهاى 1989-1970 : در اىن دوره حوزه‌ى مطالعاتى شناخت و تأثىر متقابل احساسات و هىجانات در تفکر مورد توجه قرار گرفت. در اىن دوره قلمرو پژوهش در زمىنه‌ى ارتباط غىر کلامى، بر حول محور درک اطلاعات موجود در ارتباطات غىرکلامى مانند حالات منعکس در چهرة افراد متمرکز گردىد (مارلو ، 1986).
در سال 1983 هووارد گاردنر شروع به نوشتن کتابى تحت عنوان «قالب هاى ذهن» کرده گاردنر در اىن کتاب عنوان مى نماىد که فقط ىک نوع هوش وجود ندارد. او در کتاب خود به قابلىت هاى هفت گانه اى اشاره مى کند، اىن قابلىت ها عبارت اند: مهارت زبانى، تواناىى منطقى – رىاضى، قدرت تجسم، نبوغ در تحرک و جنبش، استعداد موسىقى، مهارتهاى بىن فردى و ظرفىت درون فردى.
الگوىى که گاردنر براى سنجش هوش افراد ارائه مى دهد حالتى چندگانه دارد. گاردنر و همکارانش اىن فهرست هفت تاىى را به بىست نوع مهارت مختلف گسترش داده اند. بر اساس اىن دىدگاه، هوش درون فردى به هم پىوسته اى است که به طرف درون باز مى گردد و در واقع ظرفىت فرد براى خلق الگوىى صادقانه و دقىق از خود است. الگوىى که از آن بتواند به طرز موثرى در زندگى استفاده کند. هسته‌ى هوش بىن فردى شامل اىن وىژگى است که بتوانىم خلق و خو، روحىه، تماىلات و عوامل برانگىختگى را در افراد دىگر تشخىص داده و به طور مناسب به آنها پاسخ گوئىم. طبق نظر گاردنر هوش بىن فردى کلىد خودشناسى عبارت است از «آگاهى داشتن از احساسات شخصى خود و تواناىى متماىز کردن و استفاده از آنها براى هداىت رفتار خوىش» (گلمن، 1380).
3- سالهاى 1993-1990 : دو پرفسور امرىکاىى به نام هاى جان ماىر و پىتر سالووى اقدام به انتشار مقالاتى در خصوص هوش هىجانى و اندازه گىرى آن نمودند. آنها متوجه شدند که بعضى از مردم بهتر از دىگران قادر به شناخت و تشخىص احساسات خود و دىگران بوده و در زمىنه‌ى حل مشکلات هىجانى بهتر عمل مى کنند (ماىر، 1999).
هوش هىجانى از نظر آنان شامل تواناىى درک معناى عواطف و احساسات و نىز تواناىى استدلال و حل مسأله بر مبناى آنها مى باشد. از نظر آنان پردازش اطلاعات هىجانى به درک عواطف فهم احساسات مشابه و ارتباط آنها با ىکدىگر و مدىرىت هىجان اطلاق مى گردد (سىاروچى و همکاران، 2001، به نقل از نورى، 1383).
آنان زىربنارى توصىف خود از هوش هىجانى را که مشتمل بر پنج حىطه‌ى اصلى شناخت عواطف شخصى، به کار بردن درست هىجانات، برانگىختن خود، شناخت عواطف دىگران و حفظ ارتباط هاى اجتماعى است، بر اساس نظرىات گاردنر قرار داده‌اند (گلمن 1380، به نقل از پارسا 1380).
4- سالهاى 1997-1994 : در سال 1994 و اواىل سال 1995 ىک نوىسنده‌ى امرىکاىى در حال طراحى جهت نوشتن کتابى دربارة هوش هىجانى بود او براى اىن کار از مدارس و برنامه هاىى که جهت رشد عاطفى به کار مى رود بازدىد نمود. در همىن راستا او مطالعاتى در زمىنه‌ى هىجانات عمومى در انسان انجام داد. گلمن در جرىان مطالعات خود با کارهاى ماىر و سالووى آشنا گردىد و کتابى تحت عنوان «هوش هىجانى» منتشر کرد.
گلمن در اىن کتاب اطلاعات جالبى دربارة مغز، هىجانات و رفتار جمع آورى کرد و بر مجموعه اى از وىژگى ها مانند تواناىى تهىىج و برانگىختن خود، استقامت و پاىدارى در مقابل شکست، از دست ندادن روحىه، پس راندن افسردگى و ىاس در هنگام تفکر، همدلى، صمىمىت و امىد داشتن متمرکز گردىده است.
5- پس از سال 1998 : در اىن مقطع کارهاى پژوهشى و نظرى در زمىنه‌ى هوش هىجانى انجام پذىرفته است. در اىن راستا پژوهش هاىى در زمىنه‌ى بازنگرى مفهوم هوش هىجانى صورت گرفته و مقالاتى در اىن باره منتشر گردىده است (ماىر ، 1999).
