این مهارت ها مشتمل بر مهارت های فرعی یا خرده مهارت های مربوط به "درک پیام های کلامی و غیر کلامی" ، " نظم دهی به هیجان ها" ، " گوش دادن" ، "بینش نسبت به فرایند ارتباط" و " قاطعیت در ارتباط" است که اساس مهارت های ارتباطی را تشکیل می دهند. این مهارت ها از چنان اهمیتی برخوردارند که نارسایی آنها با احساس تنهایی، اضطراب اجتماعی، ناسازگاری اجتماعی، افسردگی، عزت نفس پایین و عدم موفقیت های شغلی و تحصیلی همراه می باشد (حسین چاری و فداکار،1384).
در واقع مهارت های ارتباطی به رفتارهایی اطلاق می شود که به فرد کمک می کند عواطف و نیازهای خود را به درستی بیان کند و به اهداف بین فردی دست یابد. این مهارت ها شامل مواردی است که در ذیل به آن ها پرداخته می گردد.
مهارت گوش كردن از ميان مهارت هاي گوناگون ارتباطی، گوش كردن يكي از مهم ترين مهارت هايي است كه با پرورش آن مي توان كارايي خود را در تمامي مراحل زندگي به ويژه دوران تحصيل افزايش داد، ضمناً اين مهارت يكي از مشكل ترين مهارت هاست. گوش دادن تعهدي براي فهميدن و رسيدن به درك همدلانه است؛ اصطلاح «گوش دادن» در برخوردهاي اجتماعي به دو معنا به كار مي رود يكي از آنها اشاره به گوش دادن آشكار دارد كه گوش دادن فعال ناميده مي شود. انسان وقتي فعالانه گوش مي دهد كه رفتارهايي انجام دهد كه حاكي از توجه او به طرف مقابل است. دومين معناي گوش دادن به فرايند شناختي جذب اطلاعات اشاره دارد. در اين تعبير گوش دادن نشانه رفتارهاي آشكار شنونده نيست بلكه به جنبه هاي نهفته رفتارهاي او اطلاق مي شود. براي مثال ممكن است به طور پنهاني بي آنكه علامتي دال بر توجه به ديگران از خودمان نشان دهد به صحبت هاي آنان گوش دهد. گوش دادن منفعلانه به همين گوش دادن گفته مي شود(البرتی و امونز ، 1374 ).
مهارت ابراز وجود ابراز وجود یعنی حمایت نمودن از حق و عقیده خود، بدون این که به حق و عقیده دیگران تجاوزی شود(شلینگ ، 1386). ژوزف و ولپی ابراز وجود را اینگونه تعریف می کند: ابراز مناسب هرگونه هیجانی نسبت به طرف مقابل بدون احساس اضطراب. بنابراین افرادی که در موقعیت های میان فردی منفعل یا پرخاشگر هستند، موردهای مناسبی برای جرأت آموزی تلقی نمی شوند. جرأت آموزی، برای اغلب اضطراب های مربوط به تعامل های میان فردی یک درمان انتخابی محسوب می شود.
از جمله موردهای مناسب برای جرات آموزی این تیپ افراد هستند: کسانی که می ترسند از سرویس بد یک رستوران شکایت کنند، چون نگران هستند که احساسات گارسون جریحه دار شود؛ افرادی که نمی توانند موقعیت اجتماعی کسالت آور را ترک کنند، چون می ترسند نمک نشناس تلقی شوند؛ آنهایی که نمی توانند عقاید خود را ابراز کنند، زیرا می ترسند دیگران از آنها خوششان نیاید؛ کسانی که می ترسند به استادان یا مظاهر قدرت بگویند که دوست ندارند منتظر بمانند، زیرا می ترسند این مظاهر قدرت عصبانی شوند؛ افرادی که نمی توانند افزایش حقوق یا نمره بالاتری را درخواست کنند، زیرا احساس حقارت می کنند، و کسانی که به خاطر ترس از باختن نمی توانند در بازی های رقابتی شرکت جویند (پروچاسکا ، 1389).
ابراز وجود کردن برابری میان انسان ها را افزایش می دهد، به فرد امکان می دهد تا به سود خود اقدامی صورت دهد و بدون اضطراب بی دلیل روی پای خود بایستد و احساسات خود را صادقانه و با خیالی راحت ابراز کند، به فرد امکان می دهد که بدون ضایع کردن حقوق دیگران، حقوق خود را به دست آورد (البرتی و امونز، 1374 ).
ویژگی های افراد دارای مهارت ابزار وجود هربرت و جین معتقد است که، فردی که ابراز وجود می کند دارای چهار ویژگی برجسته زیر است:
1- او در ابراز وجود آزاد است و آن را با گفتار واعمال خود نشان می دهد.
2- او با تمام مردم در کلیه سطوح ارتباط بر قرار می کند. این ارتباط همیشه، صریح، مستقیم، صادقانه و مناسب است.
3- او نسبت به زندگی روش فعالانه ای دارد، برخلاف شخص منفعل که در انتظار اتفاقات می نشیند، او اتفاقات را می سازد.
4- او به طریقی که شایسته می داند عمل می کند (هربرت و جین بر ، 1387).
آموزش مهارت های ارتباطی انسان ها هر روز به گونه های مختلف با هم در ارتباطند تا اندیشه ها، احساسات و تمایلات خود را به یکدیگرمنتقل کنند، میزان علاقه و احترام خود را نشان دهند و رنج، اندوه، شادمانی، خرسندی، شک و دودلی خود را با دیگران در میان بگذارند. هر نوع ارتباط اعم از ساده و پیچیده، عمدی و یا غیر عمدی، کلی یا طرح شده برای یک منظور خاص، فعال یا غیرفعال، عمده ترین وسیله برای دستیابی به نتایج مثبت و ارضای نیازها و تحقق بخشیدن به آرزوهای افراد است. مهارت های ارتباطی بیانگر میزان توانایی و اعتماد به نفس افراد بوده، همچنین باعث افزایش میزان احترام و ارزش آن ها نزد دیگران می شود (کول ، 1379 به نقل از ميرمحمد صادقي،1383).
مهارت های ارتباطی، توانایی اختصاصی به شمار می آیند. این مهارت ها برای ایجاد رابطه ضروری هستند، به طوری که انسان می تواند با استفاده از آنها در زمان انتقال پیام به شخص دیگر به شکلی کامل و کافی عمل کنند، بنابراین درمانگر باید به ارزیابی رفتار بپردازد، یعنی موقعیت ها، مهارت ها و یا نقص های مهارتی را که پیوسته به مشکلات ارتباطی زوج ها مربوط هستند تعیین کند. هدف برنامه های مهارت آموزی، هم افزایش عملکرد مربوط به تکلیف است و هم بر افزایش کفایت عمومی انسان در موقعیت های مختلف زندگی توجه می نماید (برنشتاین ،1387 به نقل از مستقیمی و شفیع آبادی،1391).
همان گونه که گلداسمیت و مکفال (1975) اشاره کرده اند، برنامه های مهارت آموزی بر جنبه-های آموزشی مثبت درمان تأکید می کنند و وقتی که صادقانه ترین تلاش های فرد به عنوان رفتار ناسازگارانه، مورد قضاوت قرار می گیرد، نشان دهندۀ وجود یک نقص مهارتی وابسته به موقعیت در گنجینۀ رفتاری اوست. نقص های ارتباطی که بین زوج اتفاق می افتد، وابستگی زیادی به موقعیت های خاص دارند، به این معنا که هنگام صحبت با افراد غریبه روی نمی دهند و بیشتر احتمال دارد که موقع بحث برای حل تعارض ها و اختلاف ها مشاهده شوند. منشاء نقص هر چه باشد، آموزش مناسب در زمینۀ کسب مهارت، می تواند به زوج در توسعۀ رفتارهای ارتباطی مؤثر کمک کند (برنشتاین، 1387 به نقل از مستقیمی و شفیع آبادی،1391).
آموزش مهارت های ارتباطی درمانگران رفتاری و شناختی، به نوجوانان می آموزد که گوش بدهند، درخواست های سازنده داشته باشند، از عبارت «من» استفاده کنند، بلافاصله پس از انجام یک رفتار ویژۀ مثبت، بازخورد مثبت تکمیلی به طرف مقابل خود بدهند و از پرسش ها و عبارات توضیحی برای اطمینان یافتن از رفتار کلامی و غیر کلامی یکدیگر استفاده کنند (کارلسون ، 1378 به نقل از ميرمحمد صادقي،1383).
وقتی خانوادها از الگوهای ارتباط مؤثر استفاده می کنند، انتقال و درک واضحی از محتوا و قصد هر پیام دارند. نوع نظام خانواده و الگوهای ارتباطی آن، اثر مهمی بر اعضاء خانواده دارد، زیرا شخصیت، یادگیری، توسعه، ابقاء اعتماد به نفس، قدرت انتخاب و تصمیم گیری منطقی افراد خانواده، همه به نوع اطلاعات و نحوۀ انتقال اطلاعات بین اعضای خانواده وابسته است. ارتباط مؤثر در خانواده نیازمند آن است که فرستنده، پیام را واضح بفرستد و بازخورد صحیح داشته باشد، به عبارتی، گیرنده، معنی و مقصود پیام را درک کند، بنابراین ارتباط مؤثر در خانواده، فرآیندی است مداوم که در آن فرستنده و گیرنده باید به طور فعال دخالت داشته باشند (همان منبع).
