در بعضی از نظریه ها مانند نظریه وینهون (1996) این اعتقاد وجود دارد كه بهزیستی ذهنی و شادكامی معلول برآورده شدن نیازهای اساسی و كلی انسان است
در بعضی از نظریه ها مانند نظریه وینهون (1996) این اعتقاد وجود دارد كه بهزیستی ذهنی و شادكامی معلول برآورده شدن نیازهای اساسی و كلی انسان است. از نظر وی اگر مردم نیازهای گرسنگی ، تشنگی ، سرما و گرمای آنان مرتفع شود ، می توانند شادكام باشند. در مقابل ، نظریه های زمینه ای بر عواملی تاكید می ورزند كه از نظر زمان و شرایط زندگی افراد تغییر می یابد ، برای مثال در نظریه سازگاری ، زمینه مربوط به زندگی گذشته فرد مورد توجه قرار می گیرد. در حالی كه در نظریه های مقایسه اجتماعی ، زمینه اجتماعی دیگران مطرح می باشد، زمینه های دیگر شامل ارزش ها ،ایده آل ها وهدف های آگاهانه فرد است. بررسی و اندازه گیری این زمینه ها این امكان را فراهم می آورد تا بفهمیم چگونه از طریق دنبال كردن ارزش ها ،اهداف و نیازهای خود تجارب شادی بخش و خوشبختی خود را شكل می دهند ( داینر و ساه ،1997).
شادی در نظریه فروید
فروید معتقد است كه افراد روان رنجور به شیوه های عجیبی رفتار می كنند كه موجب غمگینی می گردد و به نظر می رسد نمی توانند از تجارب خود نفعی ببرند. خاطرات ناخوشایند ، قبیح و رویدادهای فاجعه آمیز دوران كودكی در ضمیر ناهشیار ، پنهان می ماند و مانع شادی فرد می شود. به نظر فروید ، بهترین راه جهت كاهش غمگینی بیماران روان رنجور ،بینش دادن به آنها درباره محتوای ضمیر ناهوشیارشان است،به همین منظور از هیپنوتیزم ، تحلیل رویا و تداعی كلمات استفاده می شود. البته بر طبق نظر وی ، افراد ، خودشان در مورد غمگینی كار چندانی از دستشان بر نمی آید ، زیرا ضمیر ناهشیار به بخش اعظمی از اطلاعات مربوط به علل عدم شادی ما دسترسی ندارد ( شمس ، 1383
نظریه تعادل حالات هیجانی
ممكن است فرض شود كه حالات هیجانی مثبت صرفاً نقطه مقابل حالات هیجانی منفی است. اما بررسی دقیق تر شواهد ، حكایت از نتیجه گیری متفاوتی دارد. بر اساس مدل راسل ، وجه مشخصه حالات هیجانی ،مثبت ( یا عاطفه مثبت شدید) و لذت بخش بودن آنهاست. اما شدت این حالات ناشی از میزان بالای برانگیختگی است ،نیرومندترین عاطفه مثبت در حالتی قرار می گیرد كه حاوی حالات هیجانی یا برانگیختگی بالا و لذت بخش است.
این حالات عبارتند از : عاشق بودن ،هیجان زدگی ،خوشی ، اشتیاق و تهییج جنبی. انتهای دیگر بعد عاطفی مثبت ، طبیعتاً شامل عباراتی اسـت كه توصیف كننده عدم وجود هر گــونه عــاطفه مثبت است . این عبارات شامل خستگی ،ملال ، بی علاقگی و افسردگی می باشد كه همه آنها در قسمت هیجانات با برانگیختگی پایین و غیر لذت بخش قرار دارند. پس نقطه مقابل عاطفه مثبت، عاطفه مثبت ضعیف است نه عاطفه منفی قوی. شدیدترین عاطفه منفی نیز از تركیب غیر لذت بخش و برانگیختگی بالا حاصل می شود كه شامل انواع عبارات هیجانی از قبیل وحشت زدگی ،خصومت ،عصبانیت ،ناكامی ، ترس و رنجاندن دیگران می باشد. نقطه مقابل، بعد عاطفه ای منفی ،در قسمت حالات هیجانی یا برانگیختگی پایین و لذت بخش از قبیل رضایت ، آسایش و راحتی قرار دارد( آیزنک ، 1375).
شادی در نظریه الیس
بر طبق الیس نقطه شروع به هنگام تلاش برای شاد كردن خود این است كه بدانیم غمگینی آخرین مرحله یك زنجیره سه مرحله ای می باشد . مرحله (A) یك رویداد فعال كننده است كه مثلاً می توان طرد شدن از سوی دیگران باشد . مرحله (B) تركیبی از واكنش های عقلانی و غیر عقلانی به آن رویداد است و سرانجام مرحله (C) حالت افسردگی شدید یا غمگینی است. عمده ترین روشی كه درمان عقلانی هیجانی الیس برای خلق مجدد شادی مطرح می نماید ،تغییر دادن افكار خود مخرب است كه اكثراً در پی تجربه رویدادهای ناخوشایند زندگی روی می دهد( شمس ،1383) .
نظریه زیست شناختی در مورد شادی
از دید علم زیست شناختی ، شادمانی به واسطه قسمت های زیر به وجود می آید: • هیپوتالاموس ، منطقه اصلی برای خود تحریكی پاداش دهنده در میمونهاست و دربردارنده سلول های عصبی مربوط به پاداش های غذایی است. • آمیگدال ، رابطه بین محرك و تقویت آموخته شده است . مركز ارتباط عصبی با درون دادهای ناشی از تالاموس ، نئوكورتكس و هیپوكامپ ، برون داد به سیستم اعصاب خودكار است و به عنوان كامپیوتر هیجانی برای مغز توضیح داده شده است ، زیرا بواسطه درون دادهای حسی ،كاربردهای هیجانی ایجاد می كند. شادمانی ، ناشی از محرك ها یا فعالیت هایی است كه با پاداش های مثبت مرتبط شده اند ( پینگ، 1998). كورتكس فرونتال در بروز هیجانات دخالت دارد. اسمیت و توویا(2007) دریافته اند كه كورتكس قدامی چپ ، هنگامی كه مردم شاد هستند ، فعال می شود.
قسمت های مختلف مغز از طریق مجموعه سیناپس های بین سلول های عصبی با هم مرتبط می شوند. اینكه آیا این سیناپس ها پیام ها را منتقل می كنند و یا نه ، كم و بیش به عمل انتقال دهنده ها بستگی دارد. انتقال دهنده ها ، عوامل شیمیایی هستند كه ترخیص آنها به وسیله رابطه های عصبی از مناطق مركزی مغز نظیر بادام كنترل می شود و نورون های سیناپسی را در نقاط مختلف مغز ساخته یا مهار می كنند. تا كنون حداقل 150 انتقال دهنده مختلف شناسایی شده است كه تعدادی از این ها با تاثیر بر فعال سازی برخی مناطق مغزی منجر به هیجانات مثبت می شوند. سروتونین ، مهم ترین انتقال دهنده عصبی است كه باعث خلق مثبت است. این انتقال دهنده همچنین موجب بیداری ، خلق مثبت و معاشرت پذیری می شود و مخالف افسردگی است. سروتونین از چند مركز مغزی كه متوسط ناحیه ای درهیپوتالاموس تحریك می شود، ترشح می شود. در اشخاص دارای حالت خلقی بالا ، میزان سروتونین زیاد است . داروهایی كه در درمان افسردگی با پروزاك و سایر ضد افسردگی ها به کار می روند از نظر موفقیت در درمان، مشابه تاثیر شناخت درمانی است ، اما با توجه عوارض دارویی آنها، احتمال عدم موفقیت و هزینه آن ، چندان مقرون به صرفه نمی باشد ( آرگایل ، 1383).
شادی در نظریه فاوا
چون افراد افسرده دارای افكار غیر منطقی و منطقی هستند ، شناخت درمانی برای اصلاح این افكار توصیه شده است. نوعی از شناخت درمانی در افراد سالم با موفقیت مورد استفاده قرارگرفته است و باعث افزایش شادی و احساس رضایت آزمودنی ها شده است. فاوا و همكاران ( 1998) ابعاد بعدی شامل: پذیرش خود، ارتباط مثبت با دیگران ، استقلال ، تسلط بر محیط ، هدفمند بودن در زندگی و رشد و ارتقاء شخصی را بررسی كرده اند. این روش بر افكار مثبت تأكید دارد ( فاوا و همكاران ، 1998)
شادی در نظریه فرلو
تجربه كردن لحظات اوج ،یكی از شیوه هایی است كه منجر به شادی عظیم در انسان می شود. فرلو تحقیق نظام داری را در زمینه آن دسته از تجاربی انجام داد كه به واسطه شادی و لذت وافر متداعی با آن ها در حافظه مردم رسوخ كرده بود. برای خود فرلو گوش دادن به موسیقی كلاسیك مخصوصاً آثار باخ و بهتوون برای او لحظات اوج را به وجود می آورد. وقتی فرلو از 95 نفر فرد افسرده خواست تا اوج تجارب افسردگی خود را توصیف كنند ، متوجه شد تجارب اوج برای آنها تا حدودی اسرار آمیز بوده است. دو مورد از رایج ترین تجارب اوج ، تجارب ناشی از رابطه جنسی و موسیقی بود. سایر عوامل ذكر شده عبارتند از : نیل به برتری و كمال واقعی . زنان نیز از داشتن تجارب اوج پس از تولد فرزندشان خبر دادند ، البته این تجارب بیشتر برای بزرگسالان مفهوم دارد و چون سن یكی از عوامل مهم در تجربه شادی است. بدیهی است كه لذت در دوران كودكی به هیچ وجه شباهتی به لذت در دوران نوجوانی یا میانسالی ندارد. یكی دیگر از عوامل قابل بررسی جنسیت است.
شواهدی وجود دارد كه نشان می دهد كودكان با جنس های متفاوت از فعالیت های متفاوتی لذت می برند. در پژوهشی كه اسكات بر روی 7 پسر 11 ساله و همان تعداد دختر انجام داد، از آنها خواست تا شادترین رویداد كه تا كنون به وقوع پیوسته را به طور مفصل شرح دهند. وی به این نتیجه رسید كه جالبترین جنبه شادی در بین 11 ساله ها این است كه تفاوت های جنسی ، پیشاپیش آشكارند. در این مطالعه هیچ دختری وقتی شادترین رویداد زندگی اش را توصیف می كرد ، به پیشرفت خود اشاره نكرد. در حالی كه 20 درصد از پسرها به این نكته اشاره داشتند ، از سوی دیگر ،10 درصد از دختر بچه ها شادترین رویداد زندگی شان را هنگام دوستی با دیگران تجربه كرده بودند ، اما در مورد هیچ كدام از پسرها چنین نبود(شمس ، 1383 ) .
مؤ لفه های تشكیل دهنده شادمانی
شادی از عوامل چندی از قبیل رضایت كمی از زندگی ، رضایت از مقوله های خاص زندگی ، وجود عواطف مثبت فراوان (خلق و عواطف خوشایند) و فقدان مبنی عواطف منفی ( خلق و عواطف ناخوشایند ) تشكیل می گردد. این مؤلفه ها را می توان به اجزای كوچكتر تقسیم كرد. عواطف مثبت را می توان تحت مفاهیمی مانند : خوشی ،وجد رضایت ، غرور ، محبت ،شادی و شور تقسیم بندی كرد. عواطف منفی را نیز می توان به مفاهیمی مانند : احساس گناه ، شرم ، غمگینی ، اضطراب ، نگرانی ،خشم ، استرس ، افسردگی و حسادت طبقه بندی كرد. رضایت از زندگی را نیز می توان به اجزایی از قبیل : رضایت از زندگی فعلی ، رضایت از گذشته ، آینده و افراد مهم تقسیم بندی نمود. رضایت از مقوله های مهم را نیز می توان به مقوله هایی مانند: كار ، خانواده ، تفریح ،سلامتی ، امور مالی خود و گروه تقسیم بندی نمود ( ادنیگتون و شومن، 2004).
عواطف مثبت و منفی
حدود 600-550 كلمه مختلف در زبان انگلیسی ، تجربیات هیجانی را بیان می كنند كه یك شاهد خوب برای رویكرد بعد نگری در تجربیات هیجانی به حساب می آید ( لارسن و دانیر ، 1987).تحقیقهای بسیاری در فرهنگ های مختلف ، روی تجزیه و تحلیل فاكتور خود سنجی هیجان های گوناگون ، مطابقت نشان داده اند. بنابراین تحقیقات گسترده ای روی مفاهیم ابراز هیجان ها توسط اعضای صورت ، انجام گرفته است. دامنه گسترده ای از تجربیات هیجانی به وسیله دو بعد اصلی توضیح داده شده است. به هر حال ، در چگونگی مفهوم سازی این دو بعد یك تضاد به چشم می خورد ، بعضی از محققان مثل لارسن و دانیر( 1987) این ابعاد را مطبوعیت برانگیختگی یا تحول نامیده اند. دامنه سطح برانگیختگی از خیلی زیاد تا كم وجود دارد. دامنه مطبوعیت یا تحول از مثبت یا مطلوب تا منفی یا نامطلوب تقسیم بندی شده است.
این دو بعد(عاطفه مثبت و منفی) در شكل زیر روی محور افقی و عمودی دیده می شود. محققان دیگر ،بخصوص واتسون و تلگن ( 1985) یك چرخش 45 درجه ای را روی محور برای عواطف مثبت و منفی پیشنهاد كردند. این دو بعد توسط خطوط مورب باریكی در شكل 1-2 دیده می شود. تفاوتهای فردی در هیجانات مثبت ممكن است توسط الگوهای هیجانی مثبت و منفی اندازه گیری شود
برخی از یافته های مهم ،عواطف مثبت و منفی را نشان می دهند ، عواطف مثبت با خصیصه شخصیتی برونگرایی عواطف منفی با خصیصه روان نژندی ارتباط دارند. همبستگی بین عواطف و خصایص شخصیتی بسیار مهم بوده و دامنه ای بین 9/0-4/0 دارد ،عواطف مثبت دارای ابعاد زیرین خوشی (مثل شباشی ،شادی و سرزندگی) ، اعتماد به خود (مثل شجاعت ،قوی بودن و راز داری) و هوشیاری (مثل تمركز داشتن و مصمم بودن) می باشد. عواطف مثبت بعد از 30 سالگی بطور موقتی ثابت باقی می ماند. نقطه اوج هیجان های منفی در اواخر نوجوانی است و بعد از آن با افزایش سن تا اواخر بزرگسالی كاهش می یابد. تفاوت های فردی مشخصی در عواطف مثبت و منفی در دوره های كوتاه مدت خلق مثبت كه به دنبال ریتم مشخصی می آیند ( در هنگام صبح پایین تر است ) دیده می شود. عواطف مثبت و منفی با همبستگی5/0 تا حدودی جزء خصوصیات ارثی هستند ، با این وجود ، محیط می تواند باعث بهبود عواطف مثبت شود ( واتسون ، 2000). بطور مثال هدی و ویرینگ ( 1992) در طول 6 سال در 31 درصد از آزمودنیهایشان ، افزایش عواطف مثبت را مشاهده كردند. عواطف مثبت باعث می شود تا مردم از شغل و ارتباطشان لذت برده و در كار و عشق شاد باشند ، عاطفه مثبت كم با ضد گسترده ای از بیماری های روانی ارتباط دارند ( به نقل از كشاورز، 1384).
عاطفه مثبت و منفی نشان دهنده اجزایی تجربی سیستم نوروبیولوژیكی است. عاطفه منفی (مثل خصیصه شخصیتی روان نژندی) یك جنبه از سیستم باز دارند. رفتار اجتنابی آگاهانه می باشد ، عملكرد این سیستم ، تحریك رفتار بازدارنده و فرونشاندن رویكرد رفتاری برای دور نگه داشتن ارگانیسم از موقعیت های خطرناك ، دردناك و تنبیهی است ولی عاطفه مثبت ، سنجشی از سیستم تسهیل كننده رفتار (مثل خصیصه شخصیتی برونگرایی) می باشد. عملكرد این سیستم به ارگانیسم برای نگهداری منابع لازم و مهم ادامه زندگی مثل غذا خوردن، داشتن خانه و همسر كمك می كند ( واتسون ، 1998)عاطفه مثبت با فعالیت فیزیكی مداوم ، خواب كافی ، ارتباط اجتماعی با دوستان نزدیك و تلاش برای اهداف با ارزش ارتباط دارد. اهداف با ارزش افزایش یابد ، عاطفه مثبت یك دیدگاه از شادكامی است( واتسون ،2000).
