رضایت زناشویی به عوامل زیر بستگی دارد (نیومن، 1991)

• سطح تحصیلات بالا

• پایگاه بالایی اقتصادی ـ اجتماعی

• تشابه علایق، هوش و شخصیت زن و مرد

• مراحل اولیه یا مراحل بعدی دوره حیات خانواده

• هماهنگی روابط جنسی

• برای زنان، ازدواج دیرتر سطوح بالاتر تحصیلی و پایگاه اقتصادی ـ اجتماعی بالاتر

شاید به این علت به رضایت بیشتر زناشویی منجر می شود که برخورداری از این عوامل با مهارت های بهتر برای حل مشکل و فشارهای روزمره کمتری همراه است. گرچه بنا بر یکی از باورهای فرهنگی افراد متفاوت به هم جذب می شوند، اما نتایج پژوهش نشان می دهد که تشابه زوج با رضایت زناشویی همبسته است، شاید به خاطر راحتی بیشتری که افراد مشابه در هم فهمی با یکدیگر و رفتن به دنبال علایق مشترک دارند. رضایت زناشویی در سال های فرزند پروری افت پیدا می کند و وقتی که بچه ها به دنیا نیامده اند و یا وقتی که خانه را ترک می کنند، سطح رضایت زناشویی بالاتر است. شاید افزایش رضایت در این دوران به این علت است که همسران وقت و انرژی بیشتری برای فعالیت های مشترک دارند و موارد تعارض های مربوط به روش ترتیب بچه ها کمتر است. بیشتر پژوهش ها حاکی از تنوع و فراوانی بیشتر از فعالیت های جنسی است، اما تأکید آنها بر این است که رضایت زناشویی بیشتر بسته به وفاق جنسی (هماهنگی یا توافق جنسی) است تا فراوانی فعالیت جنسی (کار، 2004؛ ترجمه پاشا شریفی، 1385).

الگوهای رشد روابط در یک بررسی در زمینه مسائل عشقی، کیت و للوید (1988) نظریه های روابط پیش از ازدواج را در سه طبقه تقسیم کرده اند:

1. نظریه سازگاری 2. نظریه فرآیند روابط بین فردی 3. نظریه مبادله نظریه سازگاری یکی از زمینه های مرتبط با سازگاری، مشابهت و مکمل بودن زوجین است. یکی از رویکردهای این نظریه، رویکرد «محرک ـ ارزش ـ نقش» است (مارستن، 1976). در این رویکرد، خصوصیات سطحی مانند جذابیت های بدنی نسبت به ارزش هایی که قبلاً مهم تر به نظر می رسید از اهمیت بیشتری برخوردار است.

نظریه فرآیند روابط بین فردی دوک و سانتر 1983، از محققان روابط صمیمی معتقدند «معاشقه زوجین با یکدیگر به اندازه ی سختی تعامل افراد با یکدیگر و به اندازه ی روابط آنان با خانواده و وظایف اجتماعی پیچیده است». یکی از رویکردهای بین فردی مطالعات خود را روی روندی که زوج های مختلف برای ازدواج در آن گام برداشته اند قرار داده است. براساس مطالعات، زوج های بسیاری نقطه نظرات خود را مورد فراز و نشیب های زندگی و تأثیر آن بر روابط آنان توصیف کرده اند. مشخص شد برخی به سرعت روابط خود را با هم مستحکم کرده اند (تحویل شتابان)؛ برخی دیگر به آهستگی و به سختی با همدیگر رابطه برقرار کرده اند (تحویل تأخیری)؛ و برخی دیگر در گام های متوسط رابطه برقرار کرده اند و مشکلات کمی در این راه داشته اند (تحویل متوسط).

نظریه مبادله در نظریه مبادله کماتی مانند پاداش و ارزش از اهمیت ویژه ای در تحلیل روابط بین افراد برخوردار است. راسبت و دیگران (1983)، الگویی مبتنی بر رویکردهای تبادلی را بنا نهادند:

دیدگاه اول این رویکرد عقیده دارد رضایت از روابط، زمانی حاصل می شود که اشخاص پاداش های بزرگ تر و ارزشمندی برحسب آن چه مستحق آن هستند دریافت کنند. دوم اینکه تعهد افراد به تنهایی با افزایش رضایت از روابط افزایش می یابد و منافع نیروبخش (مانند منابع مالی و هیجانی) از شقوق شایستگی در روابط محسوب می شوند. افرادی که در ایجاد رابطه صمیمی پاداش بیشتری دریافت کرده اند، احساس رضایت و تعهدشان نسبت به همسرشان افزایش یافته است (سورا 1990).

با این وجود به نظر نمی رسد پاداش ها پیش بینی کننده های کیفی خوبی باشند. هر اندازه زوجین انرژی و وقت زیادتری را صرف برقراری روابط با یکدیگر کنند (منابع نیروگذاری)، هر دو از این روابط لذت بیشتری می برند (احساس پاداش گرفتن) و رضایت و تعهدشان نسبت به یکدیگر بیش تر می شود. به نظر می رسد اعتماد، هم یک پدیده ی درون فردی و هم یک پدیده ی بین فردی است. هولمز و رمپل (1989) عقیده دارند زوجینی که از اعتماد بالایی نسبت به هم برخوردارند، به مسائل، ضعف ها و شکست های همدیگر ناآگاه نیستند. بلکه آنان مفهوم بالایی از اعتماد را در نظر دارند و هر کدام می خواهند به حال دیگری مفید و سودمند باشند. اعتماد پایین در روابط زوجین شبیه به نمره ندادن و ایجاد تعامل منفی به جای مثبت است.