نظریه های زیست شناختی فرض می کند که علت افسردگی در ژن ها و یا در بعضی از کارکردهای ناقص فیزیولوژیایی است که احتمال دارد پایه توارثی داشته یا نداشته باشد.

سبب شناسی افسردگی

2-3-3-1. نظریه های زیست شناختی

نظریه های زیست شناختی فرض می کند که علت افسردگی در ژن ها و یا در بعضی از کارکردهای ناقص فیزیولوژیایی است که احتمال دارد پایه توارثی داشته یا نداشته باشد. یافته های بدست آمده از بررسی دوقلوها از سالهای 1930 نشان می دهد عناصر وراثتی در بعضی موارد افسردگی نقش دارند. افراد دوقطبی، یعنی کسانی که هم شیدایی و هم افسردگی را تجربه می کنند، اغلب حداقل دو نسل از بستگانشان رفتارهای مشابه نشان می دهند. بیشتر موارد افسردگی یک قطبی که انتظار می رود تصادفی باشد نیز در خانواده های افراد دو قطبی روی می دهد(ساراسون و ساراسون، 1987 ؛ ترجمه نجاریان، اصغری مقدم و دهقانی 1383؛ آزاد، 1389).

در حاضر حاضر، دو نظریه عمده درباه رابطه مواد شیمایی انتقال دهنده اموج عصبی یا انتقال دهندگان عصبی وجود دارد. یکی اینکه پایین آمدن مقدار نورپی اپی نفرین باعث افسردگی می شود؛ همچنین ازدیاد آن، فرد را دچار مانیا می کند. نظریه دیگر اینکه، پایین آمدن سطح سروتونین مسئول ایجاد افسردگی است. هر دوی این نظریه ها براساس فعل و انفعالات بعضی از داروهای ضدافسردگی مطرح شده اند. به ویژه دو دسته از داروها به نام تری سیکلیک ها و بازدارنده های مونوآمین اکسیداز در جلوگیری از افسردگی موثر بوده اند. تحقیقات نشان داده است که این داروها در عین کاستن افسردگی، مقدار سروتونین و نوراپی نفرین مغز را افزایش می دهند . با این روش می توان به طور غیر مستقیم و تا حدی، رابطه این انتقال دهندگان عصبی را با افسردگی معلوم کرد (شاملو، 1383).

یک نظریه کالبد شناسی نیز در مورد افسردگی وجود دارد که معتقد است فزونکاری قطعه پیشانی راست در مغز موجب افسردگی می شود. آزمودنیها در مورد تصاویر چهره هایی که به نیمکره راست ارائه می شوند (میدان دیداری چپ) دید منفی تری از تصاویری دارند که به نیمکره چپ (میدان دیداری راست) عرضه می شوند. این حالتبه ویژه در افراد افسرده مشخص تر است. آسیب واره به نیمکره چپ در اثر سکته مغزی بیشتر از آسیب وارده به نیمکره راست موجب افسردگی می شود (روزنهان و سلیگمن، 1930؛ ترجمه سید محمدی، 1390).

2-3-3-2. نظریه روان کاوی

فروید در مقاله اصلی خود درباره افسردگی، ماتمزدگی و مالیخولیا را به عنوان واکنش های طبیعی نسبت به از دست دادن کسی یا چیزی که مورد محبت فرد بوده است، توصیف می کند. هرچند، برخلاف فرد سوگوار، کسی که به مالیخولیا مبتلا است، از نوع تنزل مفرط احترام به خود و از احساس حقارت خویشتن به مقیاس عظیم رنج می برد. افسردگی اولین اختلالی بود که فروید علت اصلی آن را به جای تمایلات جنسی، عامل هیجانی ذکر کرده بود (آزاد، 1389).

فروید عقیده داشت که فرد مبتلا به افسردگی یک وجدان یا فراخود تنبیه کننده قوی دارد. او بر احساس گناه که وجدان موجب آن می شود، تاکید می ورزد. طبق نظر فروید دلیلی برای اینکه وجدان چنین قوی می شود، مهار کردن احساسات خشم و پرخاشگری است؛ در غیر اینصورت، ممکن است به صورت آسیب رساندن به دیگران بروز کند(آزاد، 1389).

فروید معتقد بود که عوامل مهیا کننده و زیربنایی افسردگی، از زمان ودکی ایجاد می شود. به نظر او، اگر کودکی در مرحله دهانی دچار محرومیت شد و در همین مرحله تثبیت گشت، ممکن است به اتکای دیگران گرایش پیدا کند و اعتماد به نفس و عزت نفس خود را در گروه تایید و توجه دیگران بداند. حال اگر یکی از این افرادی که فرد به او متکی شده است، از دست برود، فرد به سبب این فقدان عاطفی دچار افسردگی می شود. به نظر فروید پیدایش افسردگی مراحلی دارد؛ بدین ترتیب که هر انسانی در ابتدا، شخصی را که از دست رفته است، درون فکنی می کند و سپس با او همانندسازی می کند؛ شاید به این علت که می خواهد در ذهن خود او را از دست ندهد. از آنجا که ما از کسانی که به آنها عشق می ورزیم، تنفر نیز داریم، لذا پس از درون فکنی تصویر شخص از دست رفته، از او متنفر می شویم؛ علاوه بر این، از فرد از دست رفته ناراحتیم؛ چون ما را ترک کرده است. در ضمن برای گناهانی واقعی و تصوری که در مورد او مرتکب شده ایم، نیز احساس گناه می کنیم. بعد از مرحله درون فکنی، مرحله عزاداری پیش می آید. در این قسمتف خاطره عزیز از دست رفته را به ذهن خود می آوریم و در اثر تکرار آن، بتدریج از تصویر او جدا می شویم و برون فکنی کم کم از بین می رود(شاملو، 1383).

2-3-3-3. نظریه یادگیری

نظریه پردازان یادگیری معتقدند که اختلالات روانی به طور کلی، بر اثر آموختن پاسخ های ناکافی برای روبرو شدن با مسائل زندگی و یا نیاموختن پاسخ های لازم برای حل مشکلات زندگی است. تعداد زیادی از این نظریه ها عقیده دارند که علت اصلی افسردگی در انسان، کاهش تقویت و فعالیت فرد است. به طور خلاصه، این صاحب نظران معتقدند که انسان هنگامی دچار اختلالات عاطفی و به ویژه افسردگی می شود که در زمان یادگیری، مراحل زیر طی می شود(شاملو، 1383):

1. وقتی رفتار فرد از جانب محیط تقویت و تشویق نمی شود.

2. به علت اینکه این عدم تشویق و تقویت، کمیت رفتار و فعالیت فرد به نحو چشمگیری کاهش می یابد و این امر، خود باز هم از تقویت و تشویق می کاهد.

3. مقدار تقویت و تشویقی که فرد در برابر پاسخ های خود دریافت می کند، تابع عوامل زیر هستند:

الف--خصوصیات فرد مانند سن، جنس، زیبایی و زشتی مانند آن از نظردیگران.

ب- نوع محیطی که در حال حاضر، شخص در ان زندکی می کند، مانند خانه، زندان، بیمارستان و مانند آن؛

ت- استعداد ها و امکانات فردی برای بدست آوردن، تقویت و تایید محیط، مانند هوش، شغل، سواد، قدرت جسمی، امکانات مالی، قدرت سازگاری و مانند آن(شاملو، 1383).

لوین سون و همکاران وی از پیشوایان تحقیق در زمینه افسردگی از دیدگاه یادگیری هستند. آنها به طور کلی چنین تاکید می کنند که پایین بودن مقدار واکنش های رفتاری و احساسات غمگینی یا بدبختی که با افسردگی همراه می شود، مربوط است به کمی تقویت مثبت و زیادی تجربه های ناخوشایند (آزاد، 1389).

افراد افسرده حوادث ناخوشایند بیشتری در زندگیشان رخ می نماید و تجربه آنان نیز از این حوادث، ناخوشایند تر از افراد غیر افسرده است. این پاسخ منفی بیشتر، نه فقط از طریق پرسش کردن از افراد برای درجه بندی حوادث ناخوشایند، بلکه از طریق رفتار در موقعیت آزمایشگاهی نیز آشکار شده است(آزاد، 1389).

بررسی ها آشکار کرده است که هر قدر تقویت های مثبت بیشترباشد افسردگی کمتر است. لوین سون باور دارد که هرگاه شخص افسرده باشدف این افسردگی به دلیل اینکه سایر افراد همنشینی با فرد را ناخوشایند می یابند ادامه می یابد.. هنگامی که آشنایان، در حد امکان از فرد افسرده اجتناب می ورزند، نه تنها میزان تقویت فرد کاهش بیشتری می یابد، بلکه موجب تشدید افسردگی وی می شود (آزاد، 1389).

تعداد زیادی از روان شناسان یادگیری معتقدند که افسردگی به دلیل احساس محرومیت مداوم و احساس بیچارگی و یا ناتوانی اکتسابی ایجاد می شود. مثلا مارتین سلیگمن در سال 1974 میلادی گفت که وقتی انسان تحت فشار محیطی قرار می گیرد، مضطرب می شود؛ اگر نتواند آن را برطرف کند، احساس بیچارگی و ناتوانی می کند و همین امر منجر به احساس افسردگی می شود (شاملو، 1383).

2-3-3-4. نظریه شناختی

در سال های اخیر، نظریه شناختی یا روان شناسی شناختی توسط روان شناسانی مانند جورج کلی و آلبرت بندورا و به ویژه در زمینه افسردگی، توسط روان پزشکی به نام آئرون بک ارائه شده است. به نظر بک علت اصلی ایجاد افسردگی طرز تفکر افراد است. فرد افسرده به این دلیل دچار افسردگی می شود که استدلال و منطقش در مورد مسائل، اشتباه و نارساست. بک با مطالعه روی بیماران خود مشاهده کرد که آنها غالبا اتفاقات ناگوراری را که برایشان پیش می آید، به نوعی فاجعه، مصیبت و بدبختی تفسیر می کنند و اغلب خود را مورد سرزنش قرار می دهند. بنابراین، اگر فرد معمولی از خراب شدن اتومبیل خود ناراحت و عصبانی می شود، شخص افسرده آن را مصیبتی تعبیر می کند که در برابرش بیچاره و ناتوان است (شاملو، 1383).

به نظر بک، طرز استدلال و تفکر افراد، تعیین کننده حالات عاطفی آنهاست و نه برعکس آن و نه به شیوه ای که فروید معتقد بود. فرد افسرده محکوم طرز فکر غیر منطقی و قضاوت ناصحیح درباره خود است(شاملو، 1383).

از دید بک دو مکانیزم موجب افسردگی می شود: سه گانان شناختی و خطاهای منطق . سه گانان شناختی. سه گانان شناختی از افکار منفی درباره خود، تجربه جاری،و آینده تشکیل می شود. افکار منفی درباره خود عبارتند از اعتقاد فرد افسرده به این که او معیوب، به دردنخور، و بی کفایت است. نشانه عزت نفس کم از اعتقاد او به اینکه معیوب است ناشی می شود. چنانچه و تجربیات ناخوشایندی داشته باشد، آنها را به عدم شایستگی شخصی نسبت می دهد. چون باور دارد که معیوب است،معتقد است هرگز به خشنودی دست نخواهد یافت (روزنهان و سلیگمن، 1980؛ترجمه سید محمدی، 1390).

خطاهای منطق. بک باور دارد که خطاهای منظم در منطق، دومین مکانیزم افسردگی است. از دید بک، فرد افسرده مرتکب پنج خطای منطقی متفاوت در تفکر می شود، و هریک از آنها تجربیات او را تیره می کنند: استنباط دلبخواه، انتزاع گزینشی، تعمیم مفرط، بزرگ نمایی و کوچک نمایی، و شخصی سازی(روزنهان و سلیگمن، 1980؛ترجمه سید محمدی، 1390).

استنباط دلخواه؛ نتیجه گیری هایی اشاره دارد که شواهد ناچیزی برای حمایت آن وجود دارد یا اصلا شواهدی وجود ندارد. انتزاع گزینشی؛ عبارت است از تمرکز بر یک امر جزیی بی اهمیت و در عین حال نادیده گرفتن ویژگیهای مهمتر موقعیت. تعمیم مفرط؛ اگر در موضوعی، اشتباهی از او سر بزند، آن را تعمیم می دهد و کل وجود خود را بی کفایت و نالایق می پندارد. بزرگ نمایی و کوچک نمایی؛ افراد افسرده تمایل به بزرگ کردن عیوب و کوچک شمردن محاسن خود دارند. در واقع، در درک بدی ها غلو می کنند و خوبی ها و امتیازات خود را در نظر نمی گیرند. شخصی سازی؛ اتفاقات نامربوط را به خود نسبت می دهد؛ مثلا اگر هوا ابری است و نمی تواند به گردش برود آن را به دلیل بدشانسی خود می داند(شاملو، 1383؛ روزنهان و سلیگمن، 1980؛ترجمه سید محمدی، 1390).

2-3-3-5. نظریه فرهنگی- اجتماعی

نقش موقعیت اجتماعی و اقتصادی در بروز افسردگی بخصوص در زنان بسیار مهم است. موقعیت اجتماعی و اقتصادی پایین، خطر بروز افسردگی را بیشتر می کند. بالا بودن سطح بهداشت فردی- اجتماعی و رسیدگی در دوران زندگی به تمام شرایط جسمانی و روانی، خطر بروز افسردگی را در سالمندان کاهش می دهد. نگرش افراد در زندگی به مسائل اجتماعی و اقتصادی نیز تاثیر بسزایی در بروز این بیماری دارد(طبایی، 1387).

یافته های تحقیق موید آن است که فرودستی اجتماعی/اقتصادی زنان که یکی از مولفه های مهم و عینی ساختارهای اجتماعی است، به بروز بیماری ر.انی در زنان طبقه پایین جامعه می انجامد چنانکه فراوانی استرس در زنان طبقات چایین اجتماع به نسبت به زنان طبقات بالا گاه به بیش از 3/2 برابر می رسد. بنابراین رابطه معناداری بین متغیر فشار روانی و پایگاه اجتماعی و اقتصادی زنان وجود دارد و بهبود وضعیت اقتصادی/اجتماعی و دست یابی بیشتر زنان به منابع ارزشمند اجتماعی/اقتصادی از احتمال بروز فشار روانی در آنها می کاهد (محسنی تبریزی و سیدان، 1383).

بنا به گزارش مردم شناسان، گرچه خودکشی در فرهنگ های بشری با بیماری های عاطفی مربوط است، ولی این امر، در فرهنگ ها و قبایل ابتدایی و بدوی به ندرت پیش می آید. همچنین در فرهنگ هایی که ابتدایی و بدوی نیستند، ولی اجتماعاتی بسته دارند نیز، میزان خودکشی کم است. هرچه فرهنگ بازتر، وسیع تر، صنعتی تر و پیچیده تر باشد، خودکشی بیشتر رواج دارد (شاملو، 1383).

در اغلب جوامع، زمانی که فشارها و نابهنجاری های اجتماعی از قبیل وضع نابسامان اقتصادی، بیکاری، حوادث سخت طبیعی و اجتماعی بیشتر می شود، میزان خودکشی و قتل نیز بالا می رود و البته افزایش این امر در مردان بیشتر است(شاملو، 1383).

عوامل فرهنگی-اجتماعی مانند وضع زندگی خانواده، ثبات شغلی، وضع اقتصادی، و تعلق و عضویت در طبقات و گروههای اجتماعی، با خودکشی، افسردگی و سایر واکنش های عاطفی ارتباط نزدیک دارد. دو روان شناس به نام تاکمن و کایزر (1972)، صد نوجوان کمتر از 18 سال را که به کرات اقدام به خودکشی کرده بودند، مورد مطالعه قرار دادند و به این نتیجه رسیدند که نابسامانی خانواده و بزهکاری، با خودکشی در کودکان و نوجوانان همبستگی مستقیم دارد(شاملو، 1383).

پژوهشگران با بررسی های متعددی که در فرهنگ ها و مقایسه بین آنها انجام داده اند، اهمیت عوامل اجتماعی-روانی را جدا از مسئله خودکشی، در بیماریهای خلقی نیز دیده اند. آریتی به این نتیجه رسید که در فرهنگ های درون جهتی که بر قداست کار و فعالیت تاکید شده است و تنبلی را گناه می دانند، بیماریهای خلقی و به ویژه مانیک-دپرسیو بیشتر است؛ در حالی که فرهنگ های برون جهتی، این بیماری کمتر است (شاملو، 1383).

2-3-4. جنس و افسردگی

افسردگی در زنان بیشتر از مردان گزارش شده است. زنان بیشتر در معرض خطر افسردگی به دلایل تغییرات هورمونی هستند. تحقیقات اخیر نشان داده است، زنان به طور متوسط از سیستم لیمبیک عمقی بزرگتری نسبت به مردان برخوردارند. این موضوع، سود و زیان هایی برای زنان به همراه دارد. به خاطر داشتن لیمبیک عمقی بزرگتر زنان بیشتر دذگیر احساسات خود هستند و عموما بهتر از مردان می توانند احساسات خود را بیان کنند. آنها توانایی بیشتری برای پیوند عاطفی و ارتباط با دیگران دارند. به همین دلیل زنان اولین پرستاران بچه هستند. زنان از حس بویایی قوی تری برخوردارند. بیشتر در گذشته زندگی می کنند و خاطرات را کمتر فرموش می کنند.

ولی یکی از زیان های این سیستم، زنان را بیشتر مستعد افسردگی می کند. خصوصا در زمان تغییرات هورمونی، زنان سه برابر مردان دست به خودکشی می زنند، در صورتی که خود کشی موفق در مردان بیشتر است. مردانی که در معرض خطر افسردگی هستند، مشخصات زیر را دارند: 1. تحت استرس و تنش هستند؛ 2. رفتار پرخاشگرانه دارند؛ سابقه بیماری افسردگی یا خود کشی در خانواده دارند(طبایی، 1387).

2-3-5. سن و افسردگی

افسردگی در کودکان و نوجوانان بین 12تا 16 ساله و معمولا بعد از بلوغ بیشتر دیده می شود. در نوجوانی علائم افسردگی با پرخاشگری همراه است. بروز افسردگی در بالغین بین حدود 30 تا 33 ساله بیشتر است. تحقیقات 2005 در آمریکا نشان داده که افسردگی در سنین 45 تا 64 سالگی نیز، آمار بالایی داشته است. افراد سالمند نیز اگر شرایط محیطی و جسمانی مناسبی نداشته باشند، افسرده می شوند. تحقیقات نشان داده است که حدود 5 تا 14 درصد افراد مسن دچار افسردگی هستند(طبایی، 1387).