بهبود شرایط زندگی، مراقبت های بهداشتی و درمانی، افزایش طول عمر و امید به زندگی پدیده سالمندی را در جوامع به دنبال داشته است. سالمندی فرآیندی است که با دگرگونی های عمیق در سه بعد فیزیولوژیک، روان شناختی و جامعه شناختی انسان همراه است.

بیان مسئله

بهبود شرایط زندگی، مراقبت های بهداشتی و درمانی، افزایش طول عمر و امید به زندگی پدیده سالمندی را در جوامع به دنبال داشته است(حاتمی، 1383). سالمندی فرآیندی است که با دگرگونی های عمیق در سه بعد فیزیولوژیک، روان شناختی و جامعه شناختی انسان همراه است (میراب زاده، 1387). انتقال به سرای سالمندان به عنوان یکی از سخت ترین تجربیاتی است که سالمندان با آن مواجه هستند. اقامت در سرای سالمندان پیامد های روانی گوناگونی از جمله احساس طرد شدن، تنش روانی، افسردگی، تنزل، از دست دادن خانه و شانس تماس با خانواده و دوستان را به دنبال دارد به طوری که در متون مربوط به سالمندی، انتقال به سرای سالمندان به عنوان مهم ترین جابجایی تاثیر گذار بر سالمندان شناخته شده است (چو ، 2005).

برخی از تحقیقات به عنوان مثال بهینا (1393) نشان داده است که بین سالمندان موفق و ناموفق شهر تهران در راهبرهای تنظیم هیجان تفاوت دارند. تنظیم هیجان وجه ذاتی گرایش های پاسخ هیجانی است (آمستادتر ، 2008). در واقع، تنظیم هیجان به اعمالی اطلاق می شود که به منظور تغییر یا تعدیل یک حالت هیجانی به کار می رود. در متون روان شناختی، این مفهوم اغلب به منظور توصیف فرآیند تعدیل عاطفه منفی به کار رفته است. هرچند تنظیم هیجان می تواند در برگیرنده فرایندهای هشیار باشد، الزاما نیازمند آگاهی و راهبردهای آشکار نیست (گروس و مونوز ، 1995). تنظیم هیجان در مدیریت هیجان ها نقش اساسی ایفا می کند (سارنی ، مومه و کمپوس ، 1998).

مفهوم کلی تنظیم شناختی هیجان دلالت بر شیوه شناختی دستکاری ورود اطلاعات فراخواننده هیجان دارد (تامپسون ، 1991؛ اوکسنر و گروس ، 2004، 2005). به عبارت دیگر، راهبردهای تنظیم شناختی هیجان، به نحوه تفکر افراد پس از بروز یک تجربه منفی یا واقعه آسیب زا برای آنها اطلاق می گردد. پژوهش های پیشین نه راهبرد متفاوت تنظیم شناختی را به صورت مفهومی شناسایی کرده اند ملامت خویش ، پذیرش ، نشخوارگری ، تمرکز مجدد مثبت ، تمرکز مجدد بر برنامه ریزی ، ارزیابی مجدد مثبت ، دیدگاه پذیری ، فاجعه انگاری و ملامت دیگران (گارنفسکی و همکاران، 2001 ، 2002). راهبردهای تنظیم هیجان ممکن است انطباقی یا غیر انطباقی باشند. راهبردهای غیر انطباقی تنظیم هیجان نقش اساسی در شکل گیری و یا تداوم اختلال های روان شناختی دارند (آلدالو، نولن-هوکسما، شوییزر ، 2010؛ کیسلر، الاتونجی، فلدنر و فورسیت ، 2010).

اهمیت و ضرورت:

در اهمیت پژوهش حاضر می توان گفت که روند پیر شدن جمعیت در سال های اخیر شتاب بیشتری گرفته و تعدد و تنوع استرس هایی که افراد در دوران سالمندی با آن روبرو می شوند، توجه به مقوله سلامت روان در دوره سالمندی را به یک ضرورت تبدیل کرده است (میراب زاده، 1387). پدیده افزایش جمعیت سالمندان یکی از مهم ترین چالش های اقتصادی، اجتماعی و بهداشتی در قرن بیست و یکم به شمار می رود. سالمندان به منزله نیروی جدیدی در راه توسعه هستند و در جهانی که سریعاً رو به پیر شدن می رود، فرد سالخورده به طور روز افزونی نقش اساسی در انجام کارهای داوطلبانه، انتقال تجربه و دانش، کمک به اعضای خانواده یا ایفای نقش مراقبتی به عهده خواهد داشت. سن شروع سالمندی از 65 سالگی است(حاتمی، 1383).

شمار جمعیت سالمندان در 50 سال گذشته سه برابر شده است و در 50 سال آینده نیز سه برابر خواهد شد. در سال 1950 نزدیک به 205 میلیون نفر سالمند در سرتاسر جهان وجود داشت، 50 سال بعد شمار افراد سالمند سه برابر شد و به 606 میلیون نفر رسید. در نیمه قرن حاضر نیز، پیش بینی می شود که جمیعت سالمند در سال 2050 به میلیارد نفر برسد(شیخ الاسلامی و همکاران، 1390).

همزمان با افزایش تعداد سالمندان موضوع وابستگی آنان به افراد دیگر مطرح می شود. موضوع هایی مانند بیماری، ناتوانی، اختلال ذهنی، فوت همسر و فقر سبب وابستگی افراد سالمند به دیگران می شود. مراقبت فرزندان از والدین ناتوان ممکن است آنها را تحت فشار های جسمانی، عاطفی و مالی قرار دهد که باعث تغییرات کیفی روابط بین افراد و خانواده ها می شود. پیامد این تغییرات، ایجاد مشکل در مراقبت، نگهداری و تامین مایحتاج سالمندان در سرای سالمندان رو به افزایش است (اسکو کو، راپاتونی و فانتونی ، 2006).

علاوه بر آن، نشانه های نارسایی تنظیم هیجان در بیش از نیمی از اختلالات محورI و در تمام اختلالات شخصیتی محورII اتفاق می افتد (گروس ، 1999). شواهد پژوهشی همچنان نشان می دهند که تنظیم مشکل دار هیجان ها، نظیر خشم و اضطراب در بروز مشکلات جسمانی مانند بیماری های قلبی عروقی و معده ای-روده ای نقش دارند (بگلی ، 1994؛ بیری و پین بیکر ، 1993). به همین دلیل نیز، راهبردهای تنظیم هیجان موضوع مورد علاقه بسیاری از پژوهشگران، نظریه پردازان و متخصصان بالینی است (گروس، 1998؛ ماهونی ، 1995).

پیشینه پژوهش

بشارت و همکاران(1392) پژوهشی با هدف نقش تعدیل کننده راهبردهای تنظیم شناختی هیجان در رابطه بین ناگویی هیجانی و مشکلات بین شخصی انجام دادند. در این پژوهش، 443 دانش آموز دبیرستانی (213 پسر، 230 دختر) مشغول به تحصیل در مدارس شهر تهران از رشته‏های مختلف تحصیلی در حوزه های علوم انسانی، علوم تجربی و ریاضی شرکت کردند. شرکت کنندگان پرسش نامه تنظیم شناختی هیجان (CERQ)، مقیاس ناگویی هیجانی تورنتو (20-(FTAS و مقیاس مشکلات بین شخصی (IIP-60) را تکمیل کردند. نتایج پژوهش نشان داد که بین راهبردهای انطباقی تنظیم شناختی هیجان و مشکلات بین شخصی همبستگی منفی معنادار وجود دارد. راهبردهای غیرانطباقی تنظیم شناختی هیجان و ناگویی هیجانی با مشکلات بین شخصی همبستگی مثبت معنادار داشتند. نتایج تحلیل رگرسیون تعدیلی نشان داد که راهبردهای تنظیم شناختی هیجان می توانند رابطه بین ناگویی هیجانی و مشکلات بین-شخصی را تعدیل کنند.

بشارت و همکاران (1393) پژوهشی با هدف نقش واسطه ای راهبردهای تنظیم شناختی هیجان در رابطه بین ناگویی هیجانی، خشم و نشخوار خشم با سبک های دفاعی من انجام دادند. تعداد 378 نفر از دانشجویان دانشگاه تهران (227 زن، 148 مرد) در این پژوهش شرکت کردند. از شرکت کنندگان خواسته شد تا نسخه فارسی مقیاس ناگویی هیجانی تورنتو (FTAS-20)، مقیاس خشم چند بعدی (MAI)، مقیاس نشخوار خشم (ARS)، پرسشنامه تنظیم شناختی هیجان (CERQ) و پرسشنامه سبک های دفاعی (DSQ) را تکمیل کنند.

تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیرها

نظم جویی شناختی هیجانی تعریف مفهومی: نظم جویی هیجانی به راهبردهایی اطلاق می شود که به منظور کاهش، افزایش یا نگهداشت تجارب هیجانی مورد استفاده قرار می گیرد (گروس، 2001). و به فرایندهایی شناختی اطلاق می شود که اطلاعات برانگیزاننده ی هیجانی را مدیریت می کند (گارنفسکی و همکاران، 2007). تعریف عملیاتی: در این پژوهش راهبردهای تنظیم هیجان نمره ایی است که فرد از پرسشنامه تنظیم شناختی هیجان گارنفسکی و همکاران (2002) بدست آورده است.

ابزار پژوهش:

پرسشنامه ناگویی هیجانی تورنتو (TAS-20)

مقیاس ناگویی هیجانی تورنتو (بگبی ، پارکر و تیلور ، 1994) یک آزمون 20 ماده ای است و سه زیر مقیاس دشواری در شناسایی احساسات ، دشواری در توصیف احساسات و تفکر عینی را در مقیاس پنج درجه ای لیکرت از نمره 1 (کاملا مخالف) تا نمره 5 (کاملا موافق) می سنجد. یک نمره کل نیز از جمع نمره های سه زیر مقیاس برای نارسایی هیجانی کلی محاسبه می شود این مقیاس برای اجرا در نمونه های عمومی و بالینی مناسب است. و می تواند بر حسب شرایط به صورت فردی یا گروهی اجرا شود (بشارت، 1392). روش نمره گذاری پرسشنامه به شیوه لیکرت است. به پاسخ «کاملاً مخالف» نمره 1 و به پاسخ «کاملاً موافق» نمره 5 تعلق می گیرد. گویه های 4، 5، 10، 18 و 19 نمره گذاری معکوس دارند: پاسخ «کاملاً مخالف» نمره 5 و به پاسخ «کاملاً موافق» نمره 1 تعلق می گیرد. هر چه افراد نمراتشان در این خرده مقیاس ها بیشتر باشد نشان دهنده مشکل بیشتر در زمینه بیان و تشخیص احساسات می باشد (بگبی و همکاران، 1994).

روش تجزیه و تحلیل اطلاعات:

جهت تجزیه و تحلیل داده های بدست آمده توسط ابزار های فوق، از شاخص های و روش های آمارتوصیفی برای بدست آوردن فراوانی، درصد، میانگین، انحراف استاندارد، و خطای استاندارد داده ها استفاده شده است؛ و سپس از آمار استنباطی برای بدست آوردن ضریب همبستگی و رگرسیون چندمتغیری به کمک نرم افزار spssبه کار گرفته شد.

منابع فارسی

بشارت، محمد علی. (1392). مقیاس ناگویی هیجانی تورنتو: پرسشنامه، روش اجرا و نمره گذاری (نسخه فارسی). روان شناسی تحولی، سال دهم، شماره 37: 92-90.

بشارت، محمدعلی. (1392). نقش واسطه ای راهبردهای نظم دهی شناختی هیجان در رابطه بین سبک های دلبستگی و ناگویی هیجانی. روانشناسی تحولی (روانشناسان ایرانی)، دوره 10 ، شماره 37 : 16-5.

منابع لاتین

Aldao, A., Nolen-Hoeksema, S., & Schweizer, S.(2010). Emotion-regulation strategies acrosspsychopathology: A meta-analytic review.Clinical Psychology Review, 30, 217-237.

Amstadter, A. (2008). Emotion regulation and anxiety disorders. Anxiety Disorders, 22, 211–222