جامعه ایرانی جامعه ای است با بنیان های قوی فرهنگی و سنتی که در آن دین نقش مهمی در زندگی مردم ایفا می کند. اگر چه اسلام در خصوص روابط بین دو جنس حد اعتدال را توصیه نموده است ولی، دوستی دختر و پسر چه علنی و چه پنهانی طبق تلقی کنونی از این گونه دوستی ها در جامعه منع می شوند.

مقدمه و بیان مساله:

جامعه ایرانی جامعه ای است با بنیان های قوی فرهنگی و سنتی که در آن دین نقش مهمی در زندگی مردم ایفا می کند. اگر چه اسلام در خصوص روابط بین دو جنس حد اعتدال را توصیه نموده است ولی، دوستی دختر و پسر چه علنی و چه پنهانی طبق تلقی کنونی از این گونه دوستی ها در جامعه منع می شوند. به خصوص معیار تفکیک این دوستی ها انگیزه در این گونه دوستی هاست، در صورتی که هوی و هوس باشد نشانه نادرستی عمل توسط اسلام است. بنابراین اسلام تنها رابطه صمیمانه و دوستانه بین دو جنس را از طریق رابطه زوجیت و همسری مجاز می داند (علم مهرجردی، 1381).

هرچند ایران برخی دوره های تجددگرایی در طی سال های قبل از انقلاب اسلامی سال 1358 را تجربه کرده و از آن زمان برخی تنش ها و چالش ها بین تجددگرایی و سنت شروع شده است اما سنت و فرهنگ همچنان اهمیت خود را در تمام جنبه های زندگی مردم حفظ کرده است. در سالهای اخیر تجددگرایی و برخی تظاهرات آن در جامعه به چشم می خورد به طوری که به نظر می رسد سنت و فرهنگ جامعه در برخی زمینه ها در حال تاثیر پذیری از سایر فرهنگ ها می باشد. یکی از این زمینه ها روابط با جنس مخالف قبل از ازدواج می باشد. افزایش سواد آموزی و تحصیلات دانشگاهی در بین جوانان، دسترسی به رسانه های جهانی، مهاجرت به شهرها وهمچنین دسترسی گسترده به فن آوری های نوین ارتباطی (اینترنت، چت و تلفن همراه) موجبات تسهیل در ارتباطات و دسترسی به سایر فرهنگ ها را فراهم نموده است.

گرچه دسترسی به ماهواره در کشور غیر قانونی محسوب می شود اما درصد قابل توجهی از جوانان به ماهواره دسترسی دارند. در یک مطالعه در سال 1381، 27 درصد نوجوانان پسر به ماهواره و بیش از یک سوم آنها به اینترنت دسترسی داشتند (34%) (محمدی و همکاران، 2006)، درصد دسترسی به اینترنت در جوانان از سال 1384 تا سال 1386 حدود 40% رشد کرده است (سازمان ملی جوانان، 1386). مطالعه ای در سال 1385 نشان داد که درصد مهمی از دختران ایرانی از طریق چت در اینترنت دوست یابی می کنند (هنر پروران و همکاران، 1385).

از سوی دیگر به علت افزایش تمایل دختران به ادامه تحصیلات دانشگاهی (مرکز آمار ایران ، 2004) و مشکلات اقتصادی مرتبط با ازدواج مانند افزایش نرخ بیکاری، سن ازدواج به طور قابل ملاحظه ای در سال های افزایش یافته است. به طوری که نسبت زنان هرگز ازدواج نکرده سنین 20 تا 24 سال از 4/21 درصد در سال 1354 به 1/48 درصد در سال 1379 رسیده است (عباسی شوازی، 2002) و مطابق با آخرین سرشماری در سال 1385 این نسبت حتی به حدود 80% در مناطق شهری رسیده است (مرکز آمار ایران، 1389). میانگین سن ازدواج در زنان کل کشور از 4/18 در سال 1345 به 4/21 در سال 1375 و به 3/23 در سال 1385 رسیده است (مرکز آمار ایران، 1389). بنابراین فاصله بین سن بلوغ و ازدواج در سال های اخیر به طور قابل توجهی در بین جوانان به خصوص دختران افزایش یافته است.

اهمیت و ضرورت:

در اهمیت پژوهش حاضر می توان گفت که با توجه به جمعیت جوان کشورمان (حدود 16 میلیون نوجوان) (مرکز آمار ایران، 2004)توجه به مسائل این قشر از جامعه ضروری به نظر می رسد. دوستی با جنس مخالف به عنوان یک نیاز برای نوجوانان مطرح است (جاودانی، 1382). در جوامع غربی روابط با جنس مخالف به عنوان مشکل شناخته نمی شود. سه چهارم نوجوانان در آمریکا معتقدند اگر دو نفر همدیگر را دوست داشته باشند رابطه جنسی قبل از ازدواج هیچ عیبی ندارد (ماسن و همکاران، ترجمه یاسایی، 1387). در ایران طبق چندین تحقیق به عمل آمده مشخص شده است که حدود 30 تا 70 درصد نوجوانان به نوعی با این مسئله درگیرند (گلزاری، 1383).

در یک تحقیق گسترده که روی 75 هزار از جوانان و نوجوانان 14 تا 19 ساله در سراسر کشور انجام شد، 45% از نمونه ها عنوان کردند که مسائل جنسی فکرشان را آزار می دهد و 35% مطرح نمودند که به خاطر مسائل جنسی گاهی به دردسر افتاده اند (میرباقری، 1381). اما از آنجایی که در جامعه اسلامی این امر به راحتی پذیرفته نمی شود، باعث ایجاد تعارض می گردد که می تواند به پنهانی شدن روابط شده و به اضطراب، افسردگی، درگیری خانوادگی و خطرات دیگر بیانجامد. از آنجایی که هیچگونه آموزشی در مورد روابط سالم و حدود دوستی صورت نمی گیرد، نیاز به برنامه آموزشی منظم و جامع با توجه به فرهنگ اسلامی کشور احساس می شود.

بحری(1381) با یک مطالعه توصیفی در دبیرستان های جنوب تهران نشان داد که 6/47% دختران مورد بررسی دوستی از جنس مخالف داشته یا دارند و دچار مشکلاتی شامل اضطراب، ترس از آینده و افت تحصیلی، احساس گناه، ناامیدی، افسردگی، عصبانیت، درگیری خانوادگی، آبروریزی و رسوایی، دستگیری توسط نیروی انتظامی، مشکلات خواب، مشکلات انحراف اخلاقی، از دست دادن دوستان خوب شده اند. همچنین مشکلات عاطفی و افت تحصیلی در دخترانی که دوستی از جنس مخالف دارند بیشتر است(بحری، 1381).

پیشینه پژوهش

خلج آبادی فراهانی و مهریار (1389) پژوهشی با هدف بررسی نقش خانواده در ارتباطات با جنس مخالف قبل از ازدواج در دختران دانشجو در تهران انجام دادند. تعداد 1743 دانشجوی دختر از چهار دانشگاه بزرگ در تهران با استفاده از روش نمونه گیری خوشه ای طبقه ای دو مرحله ای و پرسشنامه بی نام محقق ساخته و به روش خود ایفایی وارد مطالعه شدند. به منظور تعیین عوامل پیش بینی کننده ارتباطات دوستی و پیشرفته قبل از ازدواج در سطوح خانوادگی تحلیل آماری دو متغیره و چند متغیره انجام شد. تعداد 1400 دانشجو مجرد بوده و میانگین سنی نمونه مورد بررسی 21سال بود.

حدود نیمی از دختران ارتباطات دوستی با جنس مخالف را گزارش کرده اند در حالی که کمتر از یک چهارم آن ها ارتباط پیشرفته تر (نوعی تماس جنسی) و حدود یک دهم نزدیکی کامل جنسی داشته اند. تحلیل آماری نشان داد کنترل سختگیرانه والدین در دوران بلوغ، نگرش آزادانه والدین و احترام کم به نظرات والدین، مهم ترین پیش بینی کننده های دوستی با جنس مخالف در سطح خانواده می باشند. هم چنین کنترل سختگیرانه والدین، جو نامناسب خانوادگی، نگرش آزادانه والدین و احترام کم به نظرات والدین پیش بینی کننده های مهم خانوادگی در نزدیکی جنسی با جنس مخالف قبل از ازدواج در بین دختران می باشند.

راما کـریشنا و هـمکاران(2006)دربارۀ پسران خیابانی تحقیق کردند که 4 تا‌ 5 سال اززندگی خود را در خیابان‌ها گذرانده بودند. این افراد 9 تا 23 سال داشتند و 45 درصدشان14 تا 17 ساله بودند.کریشنا و همکارانش نتیجه گرفتند که موقعیت‌های اجتماعی، نبودآموزش دربارۀ‌ آسیب‌ رابطه بـا غـیرهم‌جنس و رفتارهای پرخطر جنسی، تصوری از رابطۀجنسی و اجبار(اضطرار)جنسی در بین پسران خیابانی به وجود می‌آورد.

روش:

پژوهش حاضر یک مطالعه نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون و پس آزمون با گروه کنترل است. در این روش گروه آزمایش تحت آموزش قرار می گیرند اما گروه کنترل در لیست انتظار قرار می گیرند و هر دو گروه در زمان یکسان به پیش آزمون و پس آزمون پاسخ می دهند.

ابزار: مقیاس نگرش به ارتباط با جنس مخالف

این پرسشنامه توسط کردلو(1380) ساخته شده است که نگرش و میزان موافقت افراد را برای ارتباطات خارج از چارچوب با دوستان غیرهمجنس مورد سنجش قرار می دهد. این آزمون، شامل 25 جمله است که جملات 1 تا 22 میزان نگرش فرد براساس نمره گذاری 5 لیکرتی و جملات 23 تا 25 میزان گرایش فرد براساس پاسخگویی بله و خیر می سنجد. نتایج آزمون بیانگر پایایی 93/0 می باشد. از سال 80 تا 87 هر ساله به منظور بررسی میزان تغییر در نگرش ها این آزمون بر روی جامعه آماری دانش آموزان مقطع دبیرستان شهر تهران تکرار شد و همواره نتایج فوق مورد تایید قرار گرفت (کرد لو، 1388). در پزوهش دهقان و همکاران (1392) آلفای کرونباخ در هر خرده مقیاس نگرش مثبت و منفی 89/0 تا 91/0 بدست آمد که حاکی از پایایی مناسب مقیاس است. افزون بر این، در پژوهش آنها جهت بررسی روایی سازه از تحلیل عاملی استفاده شد. نتایج تحلیل مولفه های اصلی با چرخش ابلیمین همخوان با مبانی نظری مقیاس، ساختار دو عاملی نگرش مثبت و منفی ارتباط قبل از ازدواج را نشان داد که 67/57 درصد واریانی مقیاس را تبیین می کند.

منابع فارسی

بحری، ل. (1381). بررسی انواع مشکلات عاطفی، رفتاری و ارتباط آنان با پیشرفت تحصیلی و عمل به باورهای دینی نزد دانش آموزان دختر جنوب شهر تهران. پایان نامه کارشناسی ارشد، تهران، دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه علامه طباطبایی.

منابع لاتین:

Abbasi-Shavazi, M. J. (2002). Recent changes and the future of fertility in Iran. Paper presented in Expert Group Meeting on Completing Fertility Transition, New York.